TED2019
Sheperd Doeleman: Inside the black hole image that made history
Sheperd Doeleman: Phía sau bức ảnh chụp lỗ đen làm nên lịch sử
Filmed:
Readability: 3.6
1,670,533 views
Tại trung tâm của một thiên hà cách đây hơn 55 triệu năm ánh sáng, có một lỗ đen siêu nặng, tương đương khối lượng của vài tỷ mặt trời. Giờ đây, lần đầu tiên trong lịch sử, chúng ta có thể nhìn thấy nó. Nhà vật lý thiên văn Sheperd Doeleman, người đứng đầu dự án hợp tác Event Horizon Telescope (tạm dịch: Kính thiên văn Chân trời Sự kiện), trò chuyện cùng Chris Anderson đến từ TED về bức ảnh biểu tượng, đầu tiên của một lỗ đen -- và nỗ lực to lớn, toàn cầu để chụp lại nó.
Sheperd Doeleman - Astrophysicist
Sheperd Doeleman led the global team behind the Event Horizon Telescope that captured the historic, first-ever image of a black hole. Full bio
Sheperd Doeleman led the global team behind the Event Horizon Telescope that captured the historic, first-ever image of a black hole. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Chris Anderson: Shep,
thank you so much for coming.
thank you so much for coming.
0
1417
2434
Chris Anderson:
Shep, cảm ơn rất nhiều vì đã đến.
Shep, cảm ơn rất nhiều vì đã đến.
00:15
I think your plane landed
literally two hours ago in Vancouver.
literally two hours ago in Vancouver.
1
3875
2958
Tôi nghĩ anh vừa đáp máy bay
đến Vancouver hai tiếng trước.
đến Vancouver hai tiếng trước.
Thật vinh dự vì có anh ở đây.
00:19
Such a treat to have you.
2
7750
1434
00:21
So, talk us through how do you get
from Einstein's equation to a black hole?
from Einstein's equation to a black hole?
3
9208
6143
Hãy nói rõ hơn với chúng tôi
làm thế nào anh đi
từ phương trình Einstein đến lỗ đen?
từ phương trình Einstein đến lỗ đen?
00:27
Sheperd Doeleman: Over 100 years ago,
4
15375
1809
Sheperd Doeleman:
Hơn 100 năm trước,
Hơn 100 năm trước,
00:29
Einstein came up with this
geometric theory of gravity
geometric theory of gravity
5
17208
3435
Einstein đã đưa ra
lý thuyết hình học về trọng lực
lý thuyết hình học về trọng lực
làm biến đổi không-thời gian.
00:32
which deforms space-time.
6
20667
2101
Vật chất làm biến dạng không-thời gian,
00:34
So, matter deforms space-time,
7
22792
1601
00:36
and then space-time tells matter in turn
how to move around it.
how to move around it.
8
24417
2953
ngược lại không-thời gian chỉ cho
vật chất cách chuyển động quanh nó.
vật chất cách chuyển động quanh nó.
00:39
And you can get enough matter
into a small enough region
into a small enough region
9
27394
3540
Bạn có thể gom đủ vật chất
vào một khu vực đủ nhỏ
vào một khu vực đủ nhỏ
00:42
that it punctures space-time,
10
30958
2226
để đâm thủng không-thời gian,
ngay cả ánh sáng cũng không thoát ra được,
00:45
and that even light can't escape,
11
33208
1685
00:46
the force of gravity
keeps even light inside.
keeps even light inside.
12
34917
2101
vì trọng lực giữ nó lại bên trong.
00:49
CA: And so, before that,
the reason the Earth moves around the Sun
the reason the Earth moves around the Sun
13
37042
3101
CA: Do vậy,
lý do Trái Đất quay quanh Mặt Trời
lý do Trái Đất quay quanh Mặt Trời
không phải do Mặt Trời
tác động lực lên Trái Đất như ta nghĩ,
tác động lực lên Trái Đất như ta nghĩ,
00:52
is not because the Sun
is pulling the Earth as we think,
is pulling the Earth as we think,
14
40167
2642
mà do Mặt Trời làm thay đổi
hình dạng không gian
hình dạng không gian
00:54
but it's literally changed
the shape of space
the shape of space
15
42833
2143
00:57
so that we just
sort of fall around the Sun.
sort of fall around the Sun.
16
45000
2101
để chúng ta chỉ rơi quanh nó.
00:59
SD: Exactly, the geometry of space-time
17
47125
1893
SD: Chính xác,
mô hình không-thời gian
mô hình không-thời gian
01:01
tells the Earth
how to move around the Sun.
how to move around the Sun.
18
49042
2059
chỉ cho Trái Đất cách
di chuyển quanh Mặt Trời.
di chuyển quanh Mặt Trời.
01:03
You're almost seeing a black hole
puncture through space-time,
puncture through space-time,
19
51125
3393
Các bạn sắp thấy một lỗ đen
đâm xuyên qua không-thời gian,
đâm xuyên qua không-thời gian,
01:06
and when it goes so deeply in,
20
54542
1976
và khi nó đi thật sâu vào bên trong,
01:08
then there's a point at which
light orbits the black hole.
light orbits the black hole.
21
56542
3476
sẽ có một điểm mà ở đó
ánh sáng đi theo quỹ đạo quanh lỗ đen.
ánh sáng đi theo quỹ đạo quanh lỗ đen.
01:12
CA: And so that's, I guess,
is what's happening here.
is what's happening here.
22
60042
2517
CA: Tôi đoán
đó là những gì đang diễn ra ở đây.
đó là những gì đang diễn ra ở đây.
Đây không phải hình thật,
01:14
This is not an image,
23
62583
1310
01:15
this is a computer simulation
of what we always thought,
of what we always thought,
24
63917
2976
mà là mô phỏng máy tính
về những gì ta luôn nghĩ,
về những gì ta luôn nghĩ,
01:18
like, the event horizon
around the black hole.
around the black hole.
25
66917
2976
giống như, chân trời sự kiện
quanh lỗ đen.
quanh lỗ đen.
01:21
SD: Until last week, we had no idea
what a black hole really looked like.
what a black hole really looked like.
26
69917
3476
SD: Chúng tôi không biết lỗ đen thực sự
trông thế nào cho đến tuần trước.
trông thế nào cho đến tuần trước.
01:25
The best we could do were simulations
like this in supercomputers,
like this in supercomputers,
27
73417
3934
Chúng tôi chỉ có thể mô phỏng
như thế này trên siêu máy tính,
như thế này trên siêu máy tính,
nhưng ở đây, bạn có thể thấy vòng ánh sáng
01:29
but even here you see this ring of light,
28
77375
1976
01:31
which is the orbit of photons.
29
79375
1934
là quỹ đạo chuyển động của các photon.
01:33
That's where photons
literally move around the black hole,
literally move around the black hole,
30
81333
2726
Đó là vị trí mà các photon
chuyển động quanh lỗ đen,
chuyển động quanh lỗ đen,
01:36
and around that is this hot gas
that's drawn to the black hole,
that's drawn to the black hole,
31
84083
3560
xung quanh là khí ga nóng
bị hút vào lỗ đen,
bị hút vào lỗ đen,
và nóng là do ma sát.
01:39
and it's hot because of friction.
32
87667
1976
Tất cả lượng khí này cố nén
thành thể tích rất nhỏ, và nóng lên.
thành thể tích rất nhỏ, và nóng lên.
01:41
All this gas is trying to get
into a very small volume, so it heats up.
into a very small volume, so it heats up.
33
89667
3351
01:45
CA: A few years ago,
you embarked on this mission
you embarked on this mission
34
93042
2851
CA: Vài năm trước,
anh đã bắt tay vào nhiệm vụ này
anh đã bắt tay vào nhiệm vụ này
cố để nắm bắt hình ảnh
của một trong những thứ này.
của một trong những thứ này.
01:47
to try and actually image
one of these things.
one of these things.
35
95917
2184
01:50
And I guess you took --
36
98125
1875
Và tôi đoán --
anh đã tập trung vào
thiên hà xa tít ngoài kia.
thiên hà xa tít ngoài kia.
01:52
you focused on this galaxy way out there.
37
100708
2060
Hãy cho chúng tôi biết
về thiên hà này.
về thiên hà này.
01:54
Tell us about this galaxy.
38
102792
1809
01:56
SD: This is the galaxy --
39
104625
1809
SD: Đây là thiên hà --
01:58
we're going to zoom into the galaxy M87,
it's 55 million light-years away.
it's 55 million light-years away.
40
106458
3810
chúng ta sẽ xem cận cảnh thiên hà M87,
cách đây 55 triệu năm ánh sáng.
cách đây 55 triệu năm ánh sáng.
02:02
CA: Fifty-five million.
41
110292
1226
CA: 55 triệu.
02:03
SD: Which is a long way.
42
111542
2017
SD: Một chặng đường dài.
02:05
And at its heart,
43
113583
1643
Tại trung tâm của nó,
có một lỗ đen với khối lượng
tương đương 6,5 tỷ mặt trời .
tương đương 6,5 tỷ mặt trời .
02:07
there's a six-and-a-half-billion-
solar-mass black hole.
solar-mass black hole.
44
115250
2684
02:09
That's hard for us
to really fathom, right?
to really fathom, right?
45
117958
2476
Thật khó để hiểu, phải không?
02:12
Six and a half billion suns
compressed into a single point.
compressed into a single point.
46
120458
4268
6,5 tỷ mặt trời được nén
thành một điểm duy nhất.
thành một điểm duy nhất.
02:16
And it's governing some of the energetics
of the center of this galaxy.
of the center of this galaxy.
47
124750
4393
Và nó chi phối một phần năng lượng
của trung tâm thiên hà này.
của trung tâm thiên hà này.
02:21
CA: But even though that thing is so huge,
because it's so far away,
because it's so far away,
48
129167
3476
CA: Lỗ đen này rất lớn,
nhưng vì ở quá xa,
nhưng vì ở quá xa,
02:24
to actually dream
of getting an image of it,
of getting an image of it,
49
132667
2892
nên rất khó để ta
có thể chụp lại hình ảnh của nó.
có thể chụp lại hình ảnh của nó.
02:27
that's incredibly hard.
50
135583
1268
Anh sẽ cần một giải pháp phi thường.
02:28
The resolution would be incredible
that you need.
that you need.
51
136875
2309
02:31
SD: Black holes are the smallest
objects in the known universe.
objects in the known universe.
52
139208
3018
SD: Lỗ đen là vật thể nhỏ nhất
trong vũ trụ khả kiến.
trong vũ trụ khả kiến.
02:34
But they have these outsize effects
on whole galaxies.
on whole galaxies.
53
142250
2768
Nhưng chúng có tác động ngoại cỡ
lên toàn bộ các thiên hà.
lên toàn bộ các thiên hà.
Để thấy được lỗ đen,
02:37
But to see one,
54
145042
1267
02:38
you would need to build a telescope
as large as the Earth,
as large as the Earth,
55
146333
2726
bạn cần xây dựng
một kính viễn vọng cỡ Trái Đất,
một kính viễn vọng cỡ Trái Đất,
02:41
because the black hole
that we're looking at
that we're looking at
56
149083
2101
bởi lỗ đen mà ta đang nhìn thấy
phát ra lượng lớn sóng vô tuyến,
02:43
gives off copious radio waves.
57
151208
1476
02:44
It's emitting all the time.
58
152708
1351
liên tục.
02:46
CA: And that's exactly what you did.
59
154083
1768
CA: Đó chính xác là điều anh đã làm.
SD: Đúng vậy.
Cái các bạn đang nhìn thấy
Cái các bạn đang nhìn thấy
02:47
SD: Exactly. What you're seeing here
60
155875
1768
02:49
is we used telescopes
all around the world,
all around the world,
61
157667
2059
là chúng tôi dùng
kính viễn vọng khắp thế giới,
kính viễn vọng khắp thế giới,
02:51
we synchronized them perfectly
with atomic clocks,
with atomic clocks,
62
159750
2393
đồng bộ chúng một cách hoàn hảo
với đồng hồ nguyên tử,
với đồng hồ nguyên tử,
02:54
so they received the light waves
from this black hole,
from this black hole,
63
162167
2524
để tiếp nhận sóng ánh sáng từ lỗ đen này,
02:56
and then we stitched all of that data
together to make an image.
together to make an image.
64
164715
3969
sau đó, ghép tất cả dữ liệu đó
lại với nhau để tạo thành hình ảnh.
lại với nhau để tạo thành hình ảnh.
CA: Để làm được điều này,
03:00
CA: To do that
65
168708
1292
thời tiết phải như nhau
03:03
the weather had to be right
66
171292
1309
03:04
in all of those locations
at the same time,
at the same time,
67
172625
2059
ở tất cả các vị trí
vào cùng thời điểm,
vào cùng thời điểm,
03:06
so you could actually get a clear view.
68
174708
1893
để có thể quan sát rõ.
03:08
SD: We had to get lucky
in a lot of different ways.
in a lot of different ways.
69
176625
2417
SD: Chúng tôi đã rất may mắn.
Đôi khi, may mắn còn hơn cả làm tốt đấy.
03:11
And sometimes, it's better
to be lucky than good.
to be lucky than good.
70
179875
2309
Trong trường hợp này,
tôi nghĩ chúng tôi có cả hai.
tôi nghĩ chúng tôi có cả hai.
03:14
In this case, we were both,
I like to think.
I like to think.
71
182208
2685
03:16
But light had to come from the black hole.
72
184917
2809
Nhưng ánh sáng
phải phát ra từ lỗ đen,
phải phát ra từ lỗ đen,
03:19
It had to come
through intergalactic space,
through intergalactic space,
73
187750
3934
xuyên qua không gian giữa những thiên hà,
03:23
through the Earth's atmosphere,
where water vapor can absorb it,
where water vapor can absorb it,
74
191708
3685
qua khí quyển Trái Đất,
để hơi nước có thể hấp thụ chúng,
để hơi nước có thể hấp thụ chúng,
và mọi thứ vận hành một cách hoàn hảo,
03:27
and everything worked out perfectly,
75
195417
1767
03:29
the size of the Earth
at that wavelength of light,
at that wavelength of light,
76
197208
2518
kích thước Trái Đất
ở bước sóng ánh sáng đó,
ở bước sóng ánh sáng đó,
bước sóng một mi-li-mét,
03:31
one millimeter wavelength,
77
199750
1309
03:33
was just right to resolve that black hole,
55 million light-years away.
55 million light-years away.
78
201083
4768
vừa đúng để giải quyết được
lỗ đen cách đây 55 triệu năm ánh sáng.
lỗ đen cách đây 55 triệu năm ánh sáng.
Vũ trụ đã chỉ cách cho chúng ta.
03:37
The universe was telling us what to do.
79
205875
2809
CA: Vậy anh đã bắt đầu
thu thập một lượng lớn dữ liệu.
thu thập một lượng lớn dữ liệu.
03:40
CA: So you started capturing
huge amounts of data.
huge amounts of data.
80
208708
2393
03:43
I think this is like half the data
from just one telescope.
from just one telescope.
81
211125
3018
Tôi nghĩ đây chỉ là một nửa
lượng dữ liệu từ một kính thiên văn.
lượng dữ liệu từ một kính thiên văn.
03:46
SD: Yeah, this is one of the members
of our team, Lindy Blackburn,
of our team, Lindy Blackburn,
82
214167
3142
SD: Vâng, đây là một trong những
thành viên của đội, Lindy Blackburn,
thành viên của đội, Lindy Blackburn,
03:49
and he's sitting with half the data
83
217333
1726
cạnh anh ấy là một nửa số dữ liệu
03:51
recorded at the Large
Millimeter Telescope,
Millimeter Telescope,
84
219083
2060
được ghi nhận tại
Kính thiên văn Large Millimeter,
Kính thiên văn Large Millimeter,
03:53
which is atop a 15,000-foot
mountain in Mexico.
mountain in Mexico.
85
221167
3392
đặt trên đỉnh một ngọn núi
cao hơn 4500m ở Mexico.
cao hơn 4500m ở Mexico.
03:56
And what he's holding there
is about half a petabyte.
is about half a petabyte.
86
224583
3310
Cái mà anh ấy đang cầm
là khoảng một nửa petabyte.
là khoảng một nửa petabyte.
03:59
Which, to put it in terms
that we might understand,
that we might understand,
87
227917
3267
Lượng dữ liệu này,
diễn giải theo cách dễ hiểu là
diễn giải theo cách dễ hiểu là
04:03
it's about 5,000 people's
lifetime selfie budget.
lifetime selfie budget.
88
231208
3935
tương đương với số ảnh selfie
suốt cuộc đời của khoảng 5000 người.
suốt cuộc đời của khoảng 5000 người.
04:07
(Laughter)
89
235167
2142
(Cười)
CA: Quả là rất nhiều.
04:09
CA: It's a lot of data.
90
237333
1268
Vậy tất cả chúng đều được vận chuyển
mà không thể gửi qua internet.
mà không thể gửi qua internet.
04:10
So this was all shipped,
you couldn't send this over the internet.
you couldn't send this over the internet.
91
238625
3143
Dữ liệu được vận chuyển đến một nơi
04:13
All this data was shipped to one place
92
241792
1851
04:15
and the massive computer effort began
to try and analyze it.
to try and analyze it.
93
243667
3309
với máy tính khổng lồ
cố gắng phân tích chúng.
cố gắng phân tích chúng.
Và anh thực sự cũng không biết
04:19
And you didn't really know
94
247000
1768
mình sẽ nhận được kết quả gì.
04:20
what you were going to see
coming out of this.
coming out of this.
95
248792
2184
04:23
SD: The way this technique
works that we used --
works that we used --
96
251000
2268
SD: Cách mà kỹ thuật này vận hành --
04:25
imagine taking an optical mirror
and smashing it
and smashing it
97
253292
3350
hãy tưởng tượng ta lấy
một chiếc gương quang học và đập vỡ nó,
một chiếc gương quang học và đập vỡ nó,
đặt các mảnh vỡ
tại các vị trí khác nhau.
tại các vị trí khác nhau.
04:28
and putting all the shards
in different places.
in different places.
98
256666
2226
Cách gương bình thường vận hành
04:30
The way a normal mirror works
99
258916
1393
04:32
is the light rays bounce
off the surface, which is perfect,
off the surface, which is perfect,
100
260333
2810
là các tia sáng
phản xạ toàn phần khi gặp bề mặt,
phản xạ toàn phần khi gặp bề mặt,
04:35
and they focus in a certain point
at the same time.
at the same time.
101
263167
3142
và hội tụ tại một điểm cùng một lúc.
Chúng tôi lấy tất cả
các ghi nhận dữ liệu,
các ghi nhận dữ liệu,
04:38
We take all these recordings,
102
266333
1976
với độ chính xác
của đồng hồ nguyên tử,
của đồng hồ nguyên tử,
04:40
and with atomic clock precision
103
268333
1560
04:41
we align them perfectly,
later in a supercomputer.
later in a supercomputer.
104
269917
3351
sắp xếp chúng cho thật
thẳng hàng trong một siêu máy tính.
thẳng hàng trong một siêu máy tính.
04:45
And we recreate
kind of an Earth-sized lens.
kind of an Earth-sized lens.
105
273292
2601
Và chúng tôi tạo lại
một thấu kính cỡ Trái Đất.
một thấu kính cỡ Trái Đất.
Cách duy nhất để thực hiện
là mang dữ liệu về bằng máy bay.
là mang dữ liệu về bằng máy bay.
04:47
And the only way to do that
is to bring the data back by plane.
is to bring the data back by plane.
106
275917
2976
04:50
You can't beat the bandwidth
of a 747 filled with hard discs.
of a 747 filled with hard discs.
107
278917
3684
Bạn không thể đánh bại băng tần
của một chiếc máy bay 747 đầy đĩa cứng.
của một chiếc máy bay 747 đầy đĩa cứng.
(Cười)
04:54
(Laughter)
108
282625
1018
04:55
CA: And so, I guess a few weeks
or a few months ago,
or a few months ago,
109
283667
2476
CA: Tôi đoán
vài tuần hay vài tháng trước,
vài tuần hay vài tháng trước,
trên một màn hình máy tính đâu đó,
04:58
on a computer screen somewhere,
110
286167
1642
04:59
this started to come into view.
111
287833
3268
nó bắt đầu hiện rõ.
Khoảnh khắc này.
05:03
This moment.
112
291125
1268
05:04
SD: Well, it took a long time.
113
292417
2267
SD: Ồ, mất một thời gian dài.
05:06
CA: I mean, look at this.
114
294708
1292
CA: Ý tôi là, nhìn nó này.
Chính là nó.
05:09
That was it.
115
297708
1393
Chính là bức ảnh đầu tiên.
05:11
That was the first image.
116
299125
1268
05:12
(Applause)
117
300417
6184
(Vỗ tay)
Hãy cho chúng tôi biết
mình đang thực sự nhìn thấy gì.
mình đang thực sự nhìn thấy gì.
05:18
So tell us what
we're really looking at there.
we're really looking at there.
118
306625
2309
SD: Tôi vẫn rất yêu nó.
05:20
SD: I still love it.
119
308958
1351
05:22
(Laughter)
120
310333
2935
(Cười)
05:25
So what you're seeing
is that last orbit of photons.
is that last orbit of photons.
121
313292
3892
Cái các bạn đang thấy
là quỹ đạo cuối cùng của các photon.
là quỹ đạo cuối cùng của các photon.
Các bạn đang thấy
hình học Einstein một cách cơ bản.
hình học Einstein một cách cơ bản.
05:29
You're seeing Einstein's
geometry laid bare.
geometry laid bare.
122
317208
3518
Vết thủng trong
không-thời gian sâu đến mức
không-thời gian sâu đến mức
05:32
The puncture in space-time is so deep
123
320750
2393
ánh sáng chuyển động
xung quanh theo quỹ đạo,
xung quanh theo quỹ đạo,
05:35
that light moves around in orbit,
124
323167
2017
05:37
so that light behind the black hole,
as I think we'll see soon,
as I think we'll see soon,
125
325208
3060
nên ánh sáng phía sau lỗ đen,
ta sẽ sớm nhìn thấy,
ta sẽ sớm nhìn thấy,
chuyển động xung quanh và truyền tới ta
theo các đường song song
theo các đường song song
05:40
moves around and comes to us
on these parallel lines
on these parallel lines
126
328292
2934
05:43
at exactly that orbit.
127
331250
1684
với chính xác
cùng một quỹ đạo.
cùng một quỹ đạo.
05:44
It turns out, that orbit is
the square root of 27
the square root of 27
128
332958
4643
Hóa ra, quỹ đạo ấy bằng căn bậc hai của 27
05:49
times just a handful
of fundamental constants.
of fundamental constants.
129
337625
2976
nhân với một số ít
các hằng số cơ bản.
các hằng số cơ bản.
05:52
It's extraordinary
when you think about it.
when you think about it.
130
340625
2018
Thật là phi thường.
CA: Khi --
05:54
CA: When ...
131
342667
1934
Ban đầu, khi nghĩ về lỗ đen,
05:56
In my head, initially,
when I thought of black holes,
when I thought of black holes,
132
344625
2684
tôi nghĩ đó là chân trời sự kiện,
05:59
I'm thinking that is the event horizon,
133
347333
1893
06:01
there's lots of matter and light
whirling around in that shape.
whirling around in that shape.
134
349250
3809
có rất nhiều vật chất
và ánh sáng xoay quanh.
và ánh sáng xoay quanh.
06:05
But it's actually
more complicated than that.
more complicated than that.
135
353083
3185
Nhưng thực tế, nó phức tạp hơn nhiều.
06:08
Well, talk us through this animation,
because it's light being lensed around it.
because it's light being lensed around it.
136
356292
4434
Hãy giải thích đoạn phim minh họa này,
bởi ánh sáng bị lệch khi tới gần nó.
bởi ánh sáng bị lệch khi tới gần nó.
SD: Các bạn có thể thấy
vài tia sáng từ phía sau bị lệch,
vài tia sáng từ phía sau bị lệch,
06:12
SD: You'll see here that some light
from behind it gets lensed,
from behind it gets lensed,
137
360750
3351
06:16
and some light does a loop-the-loop
around the entire orbit of the black hole.
around the entire orbit of the black hole.
138
364125
4393
vài tia đi theo đường vòng
quanh quỹ đạo của lỗ đen.
quanh quỹ đạo của lỗ đen.
Nhưng khi đã có đủ ánh sáng
06:20
But when you get enough light
139
368542
1476
từ tất cả các khí nóng
xoáy quanh lỗ đen,
xoáy quanh lỗ đen,
06:22
from all this hot gas
swirling around the black hole,
swirling around the black hole,
140
370042
2809
các bạn sẽ thấy tất cả các tia sáng
06:24
then you wind up seeing
all of these light rays
all of these light rays
141
372875
2893
tập hợp lại ở tấm màn này,
06:27
come together on this screen,
142
375792
1392
06:29
which is a stand-in
for where you and I are.
for where you and I are.
143
377208
2435
hay chính là đại diện
cho vị trí của tôi và các bạn.
cho vị trí của tôi và các bạn.
06:31
And you see the definition of this ring
begin to come into shape.
begin to come into shape.
144
379667
4476
Và các bạn thấy
vòng tròn này dần trở nên rõ ràng.
vòng tròn này dần trở nên rõ ràng.
06:36
And that's what Einstein predicted
over 100 years ago.
over 100 years ago.
145
384167
3375
Đây chính là những gì mà
Einstein đã dự đoán hơn 100 năm trước.
Einstein đã dự đoán hơn 100 năm trước.
06:40
CA: Yeah, that is amazing.
146
388167
2059
CA: Thật đáng kinh ngạc.
06:42
So tell us more about
what we're actually looking at here.
what we're actually looking at here.
147
390250
5768
Hãy nói rõ hơn về
cái mà chúng tôi đang thấy ở đây.
cái mà chúng tôi đang thấy ở đây.
Đầu tiên, tại sao lại có
vùng sáng hơn phần còn lại?
vùng sáng hơn phần còn lại?
06:48
First of all, why is part of it
brighter than the rest?
brighter than the rest?
148
396042
2642
06:50
SD: So what's happening
is that the black hole is spinning.
is that the black hole is spinning.
149
398708
3768
SD: Là lỗ đen đang quay tròn.
Các bạn thấy ở phía dưới có
một lượng khí tiến đến
một lượng khí tiến đến
06:54
And you wind up with some of the gas
moving towards us below
moving towards us below
150
402500
3393
và lùi ra xa khỏi ta ở phía trên.
06:57
and receding from us on the top.
151
405917
1684
06:59
And just as the train whistle
has a higher pitch
has a higher pitch
152
407625
2476
Cũng giống như
tiếng còi tàu nghe to hơn
tiếng còi tàu nghe to hơn
07:02
when it's coming towards you,
153
410125
1393
khi nó tiến đến gần,
07:03
there's more energy from the gas
coming towards us than going away from us.
coming towards us than going away from us.
154
411542
3767
có nhiều năng lượng từ đám khí
tới gần hơn là lùi ra xa.
tới gần hơn là lùi ra xa.
Phần bên dưới sáng hơn
07:07
You see the bottom part brighter
155
415333
1560
07:08
because the light is actually
being boosted in our direction.
being boosted in our direction.
156
416917
3226
bởi ánh sáng đang được đẩy về phía ta.
CA: Và thực tế thì nó lớn tới mức nào?
07:12
CA: And how physically big is that?
157
420167
1976
07:14
SD: Our entire solar system
would fit well within that dark region.
would fit well within that dark region.
158
422167
5809
SD: Ta có thể đặt vừa
toàn bộ hệ mặt trời trong vùng tối đó.
toàn bộ hệ mặt trời trong vùng tối đó.
Theo ý kiến cá nhân tôi,
07:20
And if I may,
159
428000
1976
07:22
that dark region is the signature
of the event horizon.
of the event horizon.
160
430000
4059
vùng tối này là điểm đặc trưng
của chân trời sự kiện.
của chân trời sự kiện.
Lý do không thể thấy
ánh sáng thoát ra từ đó,
ánh sáng thoát ra từ đó,
07:26
The reason we don't see light from there,
161
434083
1976
07:28
is that the light that would come
to us from that place
to us from that place
162
436083
2601
là do ánh sáng đi ra từ vùng tối
bị chân trời sự kiện nuốt chửng.
07:30
was swallowed by the event horizon.
163
438708
1726
07:32
So that -- that's it.
164
440458
2101
Là vậy đó.
07:34
CA: And so when we think of a black hole,
165
442583
1976
CA: Vậy nên khi nói về lỗ đen
07:36
you think of these huge rays
jetting out of it,
jetting out of it,
166
444583
2560
ta nghĩ đến những tia sáng phát ra từ đó,
hướng thẳng về phía chúng ta.
07:39
which are pointed
directly in our direction.
directly in our direction.
167
447167
2101
Vậy sao ta không thấy chúng?
07:41
Why don't we see them?
168
449292
1351
07:42
SD: This is a very powerful black hole.
169
450667
2101
SD: Đây là một lỗ đen rất mạnh.
07:44
Not by universal standards,
it's still powerful,
it's still powerful,
170
452792
3309
Không phải theo tiêu chuẩn quốc tế,
nó vẫn rất mạnh,
nó vẫn rất mạnh,
từ cực Bắc và cực Nam của lỗ đen này
07:48
and from the north and south poles
of this black hole
of this black hole
171
456125
2477
ta cho rằng các tia sáng đang tới.
07:50
we think that jets are coming.
172
458626
1725
07:52
Now, we're too close
to really see all the jet structure,
to really see all the jet structure,
173
460375
3601
Hiện tại, ta đang ở rất gần
để thấy được cấu trúc của tia sáng,
để thấy được cấu trúc của tia sáng,
07:56
but it's the base of those jets
that are illuminating the space-time.
that are illuminating the space-time.
174
464000
3684
nhưng chính nền tảng của tia sáng
giúp làm sáng tỏ không-thời gian.
giúp làm sáng tỏ không-thời gian.
07:59
And that's what's being bent
around the black hole.
around the black hole.
175
467708
3726
Và đó là cái bị bẻ cong quanh lỗ đen.
CA: Nếu bằng cách nào đó, anh ở trên
tàu vũ trụ bay quanh lỗ đen
tàu vũ trụ bay quanh lỗ đen
08:03
CA: And if you were in a spaceship
whirling around that thing somehow,
whirling around that thing somehow,
176
471458
3768
sẽ mất bao lâu
để bay một vòng quanh nó?
để bay một vòng quanh nó?
08:07
how long would it take
to actually go around it?
to actually go around it?
177
475250
2476
08:09
SD: First, I would give anything
to be in that spaceship.
to be in that spaceship.
178
477750
2726
SD: Đầu tiên, tôi sẽ đánh đổi
mọi thứ để được ở trên tàu.
mọi thứ để được ở trên tàu.
08:12
(Laughter)
179
480500
1893
(Cười)
08:14
Sign me up.
180
482417
1291
Ghi danh cho tôi nhé.
08:16
There’s something called the --
if I can get wonky for one moment --
if I can get wonky for one moment --
181
484583
3226
Có một thứ gọi là --
Nếu tôi có thể nói chi tiết hơn --
Nếu tôi có thể nói chi tiết hơn --
quỹ đạo ổn định phía trong cùng,
08:19
the innermost stable circular orbit,
182
487833
1768
08:21
that's the innermost orbit at which
matter can move around a black hole
matter can move around a black hole
183
489625
3393
đó là quỹ đạo trong cùng mà
vật chất có thể chuyển động quanh lỗ đen
vật chất có thể chuyển động quanh lỗ đen
08:25
before it spirals in.
184
493042
1392
trước khi bị xoáy vào bên trong.
08:26
And for this black hole, it's going to be
between three days and about a month.
between three days and about a month.
185
494458
4709
Và với lỗ đen này,
sẽ mất khoảng ba ngày đến một tháng.
sẽ mất khoảng ba ngày đến một tháng.
CA: Nó quả là rất mạnh,
và cũng chậm một cách kỳ lạ.
và cũng chậm một cách kỳ lạ.
08:32
CA: It's so powerful,
it's weirdly slow at one level.
it's weirdly slow at one level.
186
500208
3726
Ý tôi là, ta còn chẳng để ý thấy
08:35
I mean, you wouldn't even notice
187
503958
2851
08:38
falling into that event horizon
if you were there.
if you were there.
188
506833
3810
mình đang rơi vào
chân trời sự kiện nếu ở đó.
chân trời sự kiện nếu ở đó.
SD: Các bạn có thể
đã nghe về "mỳ ống hóa",
đã nghe về "mỳ ống hóa",
08:42
SD: So you may have heard
of "spaghettification,"
of "spaghettification,"
189
510667
2309
08:45
where you fall into a black hole
190
513000
1558
khi rơi vào một lỗ đen
08:46
and the gravitational field on your feet
is much stronger than on your head,
is much stronger than on your head,
191
514582
3601
và trường trọng lực tác động lên chân
lớn hơn nhiều so với phần đầu,
lớn hơn nhiều so với phần đầu,
vì vậy, bạn bị xé toạc ra.
08:50
so you're ripped apart.
192
518207
1311
08:51
This black hole is so big
193
519542
2434
Lỗ đen này rất lớn
08:54
that you're not going to become
a spaghetti noodle.
a spaghetti noodle.
194
522000
3351
nên bạn sẽ không biến thành mỳ ống.
Bạn sẽ chỉ trôi dạt
qua chân trời sự kiện đó thôi.
qua chân trời sự kiện đó thôi.
08:57
You're just going to drift
right through that event horizon.
right through that event horizon.
195
525375
2851
CA: Vậy là giống một vòi rồng khổng lồ.
09:00
CA: So, it's like a giant tornado.
196
528250
1809
09:02
When Dorothy was whipped by a tornado,
she ended up in Oz.
she ended up in Oz.
197
530083
3518
Khi Dorothy bị vòi rồng cuốn đi,
cô bé đã đến xứ Oz.
cô bé đã đến xứ Oz.
09:05
Where do you end up
if you fall into a black hole?
if you fall into a black hole?
198
533625
2351
Vậy anh sẽ tới đâu nếu rơi vào một lỗ đen?
(Cười)
09:08
(Laughter)
199
536000
1851
SD: Vancouver.
09:09
SD: Vancouver.
200
537875
1268
09:11
(Laughter)
201
539167
1934
(Cười)
CA: Ôi lạy Chúa.
09:13
CA: Oh, my God.
202
541125
1268
09:14
(Applause)
203
542417
2142
(Vỗ tay)
09:16
It's the red circle, that's terrifying.
204
544583
2292
Đó là tình huống không thể tệ hơn.
Thật đáng sợ.
Thật đáng sợ.
Không, thật sự đấy.
09:20
No, really.
205
548292
1309
09:21
SD: Black holes really are
the central mystery of our age,
the central mystery of our age,
206
549625
3559
SD: Lỗ đen thật sự là bí ẩn lớn nhất
của thời đại chúng ta.
của thời đại chúng ta.
bởi đó là nơi gặp nhau của
thế giới lượng tử và lực hấp dẫn.
thế giới lượng tử và lực hấp dẫn.
09:25
because that's where the quantum world
and the gravitational world come together.
and the gravitational world come together.
207
553208
3810
09:29
What's inside is a singularity.
208
557042
1601
Bên trong nó ẩn chứa sự kỳ dị.
09:30
And that's where
all the forces become unified,
all the forces become unified,
209
558667
2392
Và đó là nơi tất cả các lực hợp lại,
09:33
because gravity finally is strong enough
to compete with all the other forces.
to compete with all the other forces.
210
561083
4601
bởi cuối cùng, trọng lực cũng đủ mạnh
để chống lại tất cả các lực khác.
để chống lại tất cả các lực khác.
Nhưng nó bị ẩn khỏi chúng ta,
09:37
But it's hidden from us,
211
565708
1393
09:39
the universe has cloaked it
in the ultimate invisibility cloak.
in the ultimate invisibility cloak.
212
567125
4059
vũ trụ đã giấu nó đi
trong tấm áo tàng hình tối thượng.
trong tấm áo tàng hình tối thượng.
Nên ta không rõ
chuyện gì xảy ra trong đó.
chuyện gì xảy ra trong đó.
09:43
So we don't know what happens in there.
213
571208
1893
09:45
CA: So there's a smaller one of these
in our own galaxy.
in our own galaxy.
214
573125
2643
CA: Vậy là có một lỗ đen nhỏ hơn
ở thiên hà của chúng ta.
ở thiên hà của chúng ta.
09:47
Can we go back
to our own beautiful galaxy?
to our own beautiful galaxy?
215
575792
2142
Ta có thể trở lại thiên hà
xinh đẹp của ta chứ?
xinh đẹp của ta chứ?
09:49
This is the Milky Way, this is home.
216
577958
1768
Đây là Dải Ngân Hà,
nhà của chúng ta.
nhà của chúng ta.
09:51
And somewhere in the middle of that
there's another one,
there's another one,
217
579750
2643
Và đâu đó giữa thiên hà ấy
có một lỗ đen khác,
có một lỗ đen khác,
thứ mà anh đang cố tìm kiếm.
09:54
which you're trying to find as well.
218
582417
1767
09:56
SD: We already know it's there,
and we've already taken data on it.
and we've already taken data on it.
219
584208
3143
SD: Chúng tôi biết nó đang ở đó,
và cũng đã thu thập dữ liệu về nó.
và cũng đã thu thập dữ liệu về nó.
09:59
And we're working on those data right now.
220
587375
2059
Và hiện chúng tôi đang xử lý dữ liệu ấy.
10:01
So we hope to have something
in the near future, I can't say when.
in the near future, I can't say when.
221
589458
3851
Chưa biết chính xác khi nào, nhưng hy vọng
sẽ thu được gì đó trong tương lai gần.
sẽ thu được gì đó trong tương lai gần.
10:05
CA: It's way closer
but also a lot smaller,
but also a lot smaller,
222
593333
2268
CA: Nó gần hơn rất nhiều,
nhưng cũng nhỏ hơn,
nhưng cũng nhỏ hơn,
10:07
maybe the similar kind of size
to what we saw?
to what we saw?
223
595625
2268
có lẽ kích cỡ cũng tương tự
những gì ta thấy?
những gì ta thấy?
10:09
SD: Right. So it turns out
that the black hole in M87,
that the black hole in M87,
224
597917
3517
SD: Đúng vậy. Hóa ra lỗ đen
ở thiên hà M87,
ở thiên hà M87,
mà ta từng thấy,
10:13
that we saw before,
225
601458
1268
10:14
is six and a half billion solar masses.
226
602750
2184
có khối lượng tương đương
sáu tỷ rưỡi mặt trời.
sáu tỷ rưỡi mặt trời.
10:16
But it's so far away
that it appears a certain size.
that it appears a certain size.
227
604958
3060
Nhưng nó quá xa nên ta chỉ thấy nó
ở một kích thước nhất định.
ở một kích thước nhất định.
10:20
The black hole in the center of our galaxy
is a thousand times less massive,
is a thousand times less massive,
228
608042
3601
Lỗ đen ở trung tâm thiên hà của chúng ta
nhẹ hơn một nghìn lần,
nhẹ hơn một nghìn lần,
nhưng cũng gần hơn một nghìn lần.
10:23
but also a thousand times closer.
229
611667
1642
10:25
So it looks the same
angular size on the sky.
angular size on the sky.
230
613333
3685
Nên nhìn trên bầu trời,
chúng trông như nhau.
chúng trông như nhau.
CA: Cuối cùng, tôi muốn dành sự tán dương
cho những người xuất sắc này.
cho những người xuất sắc này.
10:29
CA: Finally, I guess,
a nod to a remarkable group of people.
a nod to a remarkable group of people.
231
617042
3226
10:32
Who are these guys?
232
620292
1559
Họ là ai vậy?
10:33
SD: So these are only some of the team.
233
621875
2643
SD: Đây là một vài thành viên của nhóm.
10:36
We marveled at the resonance
that this image has had.
that this image has had.
234
624542
5601
Chúng tôi ngạc nhiên trước tiếng vang
mà hình ảnh này thu được.
mà hình ảnh này thu được.
10:42
If you told me that it would be
above the fold in all of these newspapers,
above the fold in all of these newspapers,
235
630167
3517
Nếu anh nói với tôi rằng nó sẽ
xuất hiện trên khắp các mặt báo,
xuất hiện trên khắp các mặt báo,
tôi không chắc mình sẽ tin đâu,
nhưng điều đó đã xảy ra.
nhưng điều đó đã xảy ra.
10:45
I'm not sure I would
have believed you, but it was.
have believed you, but it was.
236
633708
2435
10:48
Because this is a great mystery,
237
636167
1557
Bởi đó là một bí ẩn tuyệt vời,
10:49
and it's inspiring for us,
and I hope it's inspiring to everyone.
and I hope it's inspiring to everyone.
238
637738
3613
nó truyền cảm hứng cho chúng tôi,
và hy vọng là cho tất cả mọi người.
và hy vọng là cho tất cả mọi người.
10:53
But the more important thing is that
this is just a small number of the team.
this is just a small number of the team.
239
641375
3643
Nhưng quan trọng hơn đây chỉ là
số lượng nhỏ thành viên trong đội.
số lượng nhỏ thành viên trong đội.
Chúng tôi có 200 người
từ 60 viện nghiên cứu
từ 60 viện nghiên cứu
10:57
We're 200 people strong with 60 institutes
240
645042
2892
trên 20 quốc gia và vùng lãnh thổ.
10:59
and 20 countries and regions.
241
647958
1560
11:01
If you want to build a global telescope
you need a global team.
you need a global team.
242
649542
3142
Để xây dựng kính thiên văn toàn cầu,
bạn cần một đội ngũ toàn cầu.
bạn cần một đội ngũ toàn cầu.
11:04
And this technique that we use
of linking telescopes around the world
of linking telescopes around the world
243
652708
3935
Và kỹ thuật chúng tôi dùng để kết nối
kính thiên văn trên toàn thế giới
kính thiên văn trên toàn thế giới
11:08
kind of effortlessly sidesteps
some of the issues that divide us.
some of the issues that divide us.
244
656667
4559
giúp chúng tôi vượt qua
một vài vấn đề gây chia rẽ.
một vài vấn đề gây chia rẽ.
11:13
And as scientists, we naturally
come together to do something like this.
come together to do something like this.
245
661250
3708
Là nhà khoa học, chúng tôi tập hợp lại
để làm những việc này một cách tự nhiên.
để làm những việc này một cách tự nhiên.
11:17
CA: Wow, boy, that's inspiring
for our whole team this week.
for our whole team this week.
246
665833
3310
CA: Chà, điều đó sẽ truyền cảm hứng
cho đội ngũ của chúng tôi tuần này.
cho đội ngũ của chúng tôi tuần này.
11:21
Shep, thank you so much for what you did
and for coming here.
and for coming here.
247
669167
2858
Shep, cảm ơn rất nhiều
vì những gì anh đã làm và đã tới đây.
vì những gì anh đã làm và đã tới đây.
11:24
SD: Thank you.
248
672049
1260
SD: Xin cảm ơn.
11:25
(Applause)
249
673333
3334
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Sheperd Doeleman - AstrophysicistSheperd Doeleman led the global team behind the Event Horizon Telescope that captured the historic, first-ever image of a black hole.
Why you should listen
Sheperd Doeleman is the project director of the Event Horizon Telescope and an astrophysicist with the Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics. His research focuses on problems in astrophysics that require ultra-high resolving power. His work employs the technique of very-long-baseline interferometry (VLBI), synchronizing geographically distant radio dishes into an Earth-sized virtual telescope. In addition to his work at the Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics and for the Event Horizon Telescope, Doeleman is a Harvard senior research fellow and a project coleader of Harvard's Black Hole Initiative.
Doeleman's research includes work at the McMurdo Station on the Ross Ice Shelf in Antarctica and as assistant director of the MIT Haystack Observatory. He is a Guggenheim Fellow and was the recipient of the DAAD German Academic Exchange grant for research at the Max-Planck-Institut für Radioastronomie. He leads and coleads research programs supported by grants from the National Science Foundation, the National Radio Astronomy Observatory ALMA-NA Development Fund, the Smithsonian Astrophysical Observatory, the MIT International Science & Technology Initiatives (MISTI), the Gordon and Betty Moore Foundation and the John Templeton Foundation. Doeleman received his BA from Reed College and completed a PhD in astrophysics at MIT.
Sheperd Doeleman | Speaker | TED.com