TED@Merck KGaA, Darmstadt, Germany
Tiffany Watt Smith: The history of human emotions
Tiffany Watt Smith: Historia ludzkich emocji
Filmed:
Readability: 4.5
3,518,597 views
Według historyk Tiffany Watt Smith słowa, których używamy opisując nasze emocje, wpływają na to, jak czujemy. Słowa te często się zmieniały się (czasem bardzo drastycznie) w odpowiedzi na nowe kulturowe oczekiwania i idee. Na przykład nostalgia w 1688 r. została zdiagnozowana jako śmiertelna choroba, a w obecnych czasach uważa się ją za o wiele mniej szkodliwą przypadłość. Z tego fascynującego wykładu o historii emocji nauczycie się więcej o tym, jak język, którego używamy, żeby opisać, co czujemy, stale ewoluuje, a także poznacie kilka nowych słów, których różne kultury używają, aby uchwycić i oddać te ulotne uczucia.
Tiffany Watt Smith - Cultural historian
Tiffany Watt Smith investigates the hidden cultural forces which shape our emotions. Full bio
Tiffany Watt Smith investigates the hidden cultural forces which shape our emotions. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I would like to begin
with a little experiment.
with a little experiment.
0
856
2675
Chciałabym zacząć od małego eksperymentu.
00:15
In a moment, I'm going to ask
if you would close your eyes
if you would close your eyes
1
3555
3091
Za chwilę poproszę, żebyście zamknęli oczy
00:18
and see if you can work out
2
6670
1472
i spróbowali określić,
00:20
what emotions you're feeling right now.
3
8166
2910
jakie emocje odczuwacie w tej chwili.
00:23
Now, you're not going
to tell anyone or anything.
to tell anyone or anything.
4
11100
2312
Nie będziecie się tym z nikim dzielić.
00:25
The idea is to see how easy
or perhaps hard you find it
or perhaps hard you find it
5
13436
4427
Chodzi o to, żeby zobaczyć,
jak trudne albo jak łatwe
jak trudne albo jak łatwe
00:29
to pinpoint exactly what you're feeling.
6
17887
2592
jest określenie tego, co się czuje.
00:32
And I thought I'd give you
10 seconds to do this.
10 seconds to do this.
7
20503
3441
10 sekund powinno wystarczyć.
00:35
OK?
8
23968
1444
OK?
00:37
Right, let's start.
9
25436
1687
Czas start.
00:48
OK, that's it, time's up.
10
36150
1377
OK, czas minął.
00:49
How did it go?
11
37551
1224
Jak wam poszło?
00:51
You were probably feeling
a little bit under pressure,
a little bit under pressure,
12
39113
2568
Pewnie czuliście się nieco pod presją,
00:53
maybe suspicious
of the person next to you.
of the person next to you.
13
41705
2166
a może byliście trochę
podejrzliwi wobec sąsiada.
podejrzliwi wobec sąsiada.
00:55
Did they definitely
have their eyes closed?
have their eyes closed?
14
43895
2723
Czy na pewno miał zamknięte oczy?
00:58
Perhaps you felt some
strange, distant worry
strange, distant worry
15
46642
3210
Może poczuliście dziwne,
odległe zaniepokojenie
odległe zaniepokojenie
01:01
about that email you sent this morning
16
49876
2330
związane z mailem,
którego wysłaliście rano,
którego wysłaliście rano,
01:04
or excitement about something
you've got planned for this evening.
you've got planned for this evening.
17
52230
3154
albo ekscytację na myśl
o planach na wieczór.
o planach na wieczór.
01:07
Maybe you felt that exhilaration
that comes when we get together
that comes when we get together
18
55408
3145
Może poczuliście euforię, którą wywołuje
01:10
in big groups of people like this;
19
58577
1743
zebranie się w większej grupie.
01:12
the Welsh called it "hwyl,"
20
60344
2168
Walijczycy nazywają ją "hwyl",
01:14
from the word for boat sails.
21
62536
2350
od słowa oznaczającego żagle.
01:17
Or maybe you felt all of these things.
22
65660
2654
A może poczuliście wszystko na raz.
01:20
There are some emotions
which wash the world in a single color,
which wash the world in a single color,
23
68338
3425
Niektóre emocje
pokrywają świat jednym kolorem
pokrywają świat jednym kolorem
01:23
like the terror felt as a car skids.
24
71787
3009
jak przerażenie,
kiedy auto wpada w poślizg.
kiedy auto wpada w poślizg.
01:27
But more often, our emotions
crowd and jostle together
crowd and jostle together
25
75344
2598
Ale częściej emocje
tłoczą się i mieszają ze sobą,
tłoczą się i mieszają ze sobą,
01:29
until it is actually quite hard
to tell them apart.
to tell them apart.
26
77966
2837
aż trudno je rozróżnić.
01:33
Some slide past so quickly
you'd hardly even notice them,
you'd hardly even notice them,
27
81351
3791
Niektóre mijają tak szybko,
że ciężko je zauważyć,
że ciężko je zauważyć,
01:37
like the nostalgia
that will make you reach out
that will make you reach out
28
85166
2428
jak nostalgia, przez którą wyciągamy rękę
01:39
to grab a familiar brand
in the supermarket.
in the supermarket.
29
87618
2590
po znajomy produkt w supermarkecie.
01:42
And then there are others
that we hurry away from,
that we hurry away from,
30
90949
2402
Są też takie, przed którymi uciekamy,
01:45
fearing that they'll burst on us,
31
93375
1890
boimy się, że nas pochłoną,
01:47
like the jealousy that causes you
to search a loved one's pockets.
to search a loved one's pockets.
32
95956
3999
jak zazdrość, przez którą przeszukuje się
kieszenie ukochanej osoby.
kieszenie ukochanej osoby.
01:52
And of course, there are some emotions
which are so peculiar,
which are so peculiar,
33
100860
2908
Oczywiście są też emocje tak dziwne,
01:55
you might not even know what to call them.
34
103792
2075
że ciężko jest je nazwać.
01:57
Perhaps sitting there, you had
a little tingle of a desire
a little tingle of a desire
35
105891
2879
Być może siedząc tu,
poczuliście małe ukłucie pożądania,
poczuliście małe ukłucie pożądania,
02:00
for an emotion one eminent
French sociologist called "ilinx,"
French sociologist called "ilinx,"
36
108794
4318
emocji, którą pewien wybitny
francuski socjolog nazwał "ilinx",
francuski socjolog nazwał "ilinx",
02:05
the delirium that comes
with minor acts of chaos.
with minor acts of chaos.
37
113136
3526
delirium, jakie wiąże się
z małymi aktami chaosu.
z małymi aktami chaosu.
02:08
For example, if you stood up right now
and emptied the contents of your bag
and emptied the contents of your bag
38
116686
3650
Na przykład, gdyby ktoś wstał teraz
i wysypał zawartość swojej torby
i wysypał zawartość swojej torby
na podłogę.
02:12
all over the floor.
39
120360
1196
02:13
Perhaps you experienced one of those odd,
untranslatable emotions
untranslatable emotions
40
121580
3927
Może odczuliście jedną z tych dziwnych,
nieprzetłumaczalnych emocji
nieprzetłumaczalnych emocji
02:17
for which there's no obvious
English equivalent.
English equivalent.
41
125531
2785
niemających odpowiednika
w języku angielskim.
w języku angielskim.
02:20
You might have felt the feeling
the Dutch called "gezelligheid,"
the Dutch called "gezelligheid,"
42
128340
3285
Mogliście poczuć uczucie, które
Holendrzy nazywają "gezelligheid",
Holendrzy nazywają "gezelligheid",
02:23
being cozy and warm inside with friends
when it's cold and damp outside.
when it's cold and damp outside.
43
131649
4132
przebywanie w cieple z przyjaciółmi,
kiedy na zewnątrz jest zimno i mokro.
kiedy na zewnątrz jest zimno i mokro.
02:28
Maybe if you were really lucky,
44
136273
2316
Może, jeżeli mieliście szczęście,
02:30
you felt this:
45
138613
1194
poczuliście to:
02:32
"basorexia,"
46
140358
1347
"basorexia"
02:33
a sudden urge to kiss someone.
47
141729
2037
nagła potrzeba pocałowania kogoś.
(Śmiech)
02:35
(Laughter)
48
143790
2054
02:38
We live in an age
49
146799
1803
Żyjemy w czasach,
02:40
when knowledge of emotions
is an extremely important commodity,
is an extremely important commodity,
50
148626
4184
w których znajomość emocji jest
niesamowicie ważnym towarem,
niesamowicie ważnym towarem,
02:45
where emotions are used
to explain many things,
to explain many things,
51
153530
3022
w których za pomocą emocji
wyjaśnia się wiele rzeczy,
wyjaśnia się wiele rzeczy,
02:49
exploited by our politicians,
52
157192
1917
wykorzystywane są one przez polityków,
02:51
manipulated by algorithms.
53
159133
2131
manipulowane przy użyciu algorytmów.
02:53
Emotional intelligence, which is the skill
of being able to recognize and name
of being able to recognize and name
54
161288
4850
Inteligencja emocjonalna,
czyli zdolność rozpoznania i nazwania
czyli zdolność rozpoznania i nazwania
zarówno własnych emocji,
jak i tych, które czują inni,
jak i tych, które czują inni,
02:58
your own emotions
and those of other people,
and those of other people,
55
166162
2476
03:00
is considered so important, that this
is taught in our schools and businesses
is taught in our schools and businesses
56
168662
4187
jest uważana za tak istotną,
że uczy się jej w szkołach i firmach.
że uczy się jej w szkołach i firmach.
03:04
and encouraged by our health services.
57
172873
2327
Jest także promowana w służbie zdrowia.
03:07
But despite all of this,
58
175962
1823
Ale pomimo tego wszystkiego,
03:09
I sometimes wonder
59
177809
1179
czasem zastanawiam się,
03:11
if the way we think about emotions
is becoming impoverished.
is becoming impoverished.
60
179012
3883
czy sposób, w jaki myślimy o emocjach,
nie staje się zubożały.
nie staje się zubożały.
03:15
Sometimes, we're not even that clear
what an emotion even is.
what an emotion even is.
61
183491
4359
Czasem nie jesteśmy nawet pewni,
czym jest emocja.
czym jest emocja.
03:21
You've probably heard the theory
62
189509
1946
Zapewne słyszeliście teorię,
03:23
that our entire emotional lives
can be boiled down
can be boiled down
63
191479
2584
że całe życie emocjonalne sprowadza się
03:26
to a handful of basic emotions.
64
194087
3234
do kilku podstawowych emocji.
03:29
This idea is actually
about 2,000 years old,
about 2,000 years old,
65
197345
2465
Ta teoria ma już 2000 lat,
03:31
but in our own time,
66
199834
1164
ale w naszych czasach
03:33
some evolutionary psychologists
have suggested that these six emotions --
have suggested that these six emotions --
67
201022
4265
niektórzy psycholodzy ewolucyjni
zasugerowali, że te sześć emocji:
zasugerowali, że te sześć emocji:
03:37
happiness, sadness, fear,
disgust, anger, surprise --
disgust, anger, surprise --
68
205311
4754
radość, smutek, strach,
obrzydzenie, złość, zaskoczenie,
obrzydzenie, złość, zaskoczenie,
03:42
are expressed by everyone across the globe
in exactly the same way,
in exactly the same way,
69
210089
3539
jest odczuwane przez wszystkich
w dokładnie ten sam sposób,
w dokładnie ten sam sposób,
03:45
and therefore represent
the building blocks
the building blocks
70
213652
2683
więc reprezentują one budulec
03:48
of our entire emotional lives.
71
216359
2659
naszego życia emocjonalnego.
03:51
Well, if you look at an emotion like this,
72
219042
2167
Jeżeli potraktujecie emocję w ten sposób,
03:53
then it looks like a simple reflex:
73
221233
2129
wygląda jak prosty refleks:
03:55
it's triggered by an external predicament,
74
223386
2236
jest wywoływana przez czynnik zewnętrzny,
03:57
it's hardwired,
75
225646
1781
jest zaprogramowana,
03:59
it's there to protect us from harm.
76
227451
2598
chroni nas przed szkodą.
04:02
So you see a bear,
your heart rate quickens,
your heart rate quickens,
77
230073
2464
Widzicie niedźwiedzia, puls przyspiesza,
04:04
your pupils dilate, you feel frightened,
you run very, very fast.
you run very, very fast.
78
232561
4201
źrenice się rozszerzają, boicie się,
uciekacie bardzo, bardzo szybko.
uciekacie bardzo, bardzo szybko.
04:09
The problem with this picture is,
79
237878
2087
Problem tkwi w tym,
04:11
it doesn't entirely capture
what an emotion is.
what an emotion is.
80
239989
4098
że to porównanie nie tłumaczy,
czym jest emocja.
czym jest emocja.
04:16
Of course, the physiology
is extremely important,
is extremely important,
81
244592
2958
Oczywiście, fizjologia jest bardzo ważna,
04:19
but it's not the only reason
why we feel the way we do
why we feel the way we do
82
247574
3151
ale to nie jedyny powód, dla którego
czujemy się, jak się czujemy
czujemy się, jak się czujemy
04:22
at any given moment.
83
250749
1575
w danej chwili.
04:26
What if I was to tell you
that in the 12th century,
that in the 12th century,
84
254102
2978
Co powiecie na to, że w XII wieku
04:29
some troubadours didn't see yawning
85
257104
3752
niektórzy trubadurzy
nie traktowali ziewania
nie traktowali ziewania
04:32
as caused by tiredness
or boredom like we do today,
or boredom like we do today,
86
260880
3750
jako oznakę zmęczenia czy znudzenia,
04:36
but thought it a symbol
of the deepest love?
of the deepest love?
87
264654
3354
ale uważali je za wyraz głębokiej miłości?
04:40
Or that in that same period,
brave men -- knights --
brave men -- knights --
88
268907
4239
Albo że w tym samym wieku
odważni mężczyźni, rycerze,
odważni mężczyźni, rycerze,
04:45
commonly fainted out of dismay?
89
273170
3289
często mdleli z trwogi?
04:49
What if I was to tell you
90
277474
1242
Co gdybym powiedziała wam,
04:50
that some early Christians
who lived in the desert
who lived in the desert
91
278740
2763
że niektórzy wcześni chrześcijanie,
którzy żyli na pustyni,
którzy żyli na pustyni,
04:53
believed that flying demons
who mainly came out at lunchtime
who mainly came out at lunchtime
92
281527
3888
wierzyli, że latające demony,
które pokazywały się w porze obiadowej,
które pokazywały się w porze obiadowej,
04:57
could infect them with an emotion
they called "accidie,"
they called "accidie,"
93
285439
4862
mogły zarazić ich emocją,
którą nazywali "accidie",
którą nazywali "accidie",
rodzajem letargu, który bywał tak silny,
05:02
a kind of lethargy
that was sometimes so intense
that was sometimes so intense
94
290325
2594
05:04
it could even kill them?
95
292943
1489
że mógł ich zabić?
05:07
Or that boredom,
as we know and love it today,
as we know and love it today,
96
295234
4136
Albo, że nudę, którą dziś znamy i kochamy,
05:11
was first really only felt
by the Victorians,
by the Victorians,
97
299394
3027
po raz pierwszy poczuli
ludzie czasów wiktoriańskich
ludzie czasów wiktoriańskich
05:14
in response to new ideas
about leisure time and self-improvement?
about leisure time and self-improvement?
98
302445
5176
w odpowiedzi na nowe pomysły
na temat czasu wolnego i samodoskonalenia?
na temat czasu wolnego i samodoskonalenia?
05:20
What if we were to think again
99
308570
1500
Pomyślmy o tych dziwnych,
05:22
about those odd,
untranslatable words for emotions
untranslatable words for emotions
100
310094
2818
nieprzetłumaczalnych nazwach emocji
05:24
and wonder whether some cultures
might feel an emotion more intensely
might feel an emotion more intensely
101
312936
4230
i zastanówmy się, czy niektóre kultury
nie odczuwają emocji intensywniej
nie odczuwają emocji intensywniej
05:29
just because they've bothered
to name and talk about it,
to name and talk about it,
102
317190
3796
tylko dlatego, że chciało im się
je nazwać i o nich mówić,
je nazwać i o nich mówić,
05:33
like the Russian "toska,"
103
321010
2469
jak rosyjska "toska"
05:35
a feeling of maddening dissatisfaction
104
323503
2707
uczucie niezadowolenia
doprowadzającego do szału,
doprowadzającego do szału,
05:38
said to blow in from the great plains.
105
326234
2534
które ponoć wiatr przynosi znad stepów.
05:43
The most recent developments
in cognitive science show
in cognitive science show
106
331111
3965
Według ostatnich odkryć
w dziedzinie kognitywistyki
w dziedzinie kognitywistyki
05:47
that emotions are not simple reflexes,
107
335100
3391
emocje nie są zwykłymi refleksami,
05:50
but immensely complex, elastic systems
108
338515
3110
ale niesamowicie skomplikowanym,
elastycznym systemem,
elastycznym systemem,
05:53
that respond both to the biologies
that we've inherited
that we've inherited
109
341649
3148
który reaguje zarówno
na nasze biologiczne instynkty,
na nasze biologiczne instynkty,
05:56
and to the cultures that we live in now.
110
344821
2649
jak i na kulturę,
która nas obecnie otacza.
która nas obecnie otacza.
05:59
They are cognitive phenomena.
111
347494
2096
Są zjawiskiem kognitywnym.
06:01
They're shaped not just by our bodies,
but by our thoughts,
but by our thoughts,
112
349614
2949
Tworzą je nie tylko nasze ciała,
ale i nasze myśli,
ale i nasze myśli,
06:04
our concepts, our language.
113
352587
2829
nasze wyobrażenia, nasz język.
06:07
The neuroscientist Lisa Feldman Barrett
has become very interested
has become very interested
114
355979
4430
Psycholog Lisa Feldman Barrett
zainteresowała się
zainteresowała się
06:12
in this dynamic relationship
between words and emotions.
between words and emotions.
115
360433
3744
tym dynamicznym związkiem
między słowami i emocjami.
między słowami i emocjami.
06:16
She argues that when we learn
a new word for an emotion,
a new word for an emotion,
116
364558
3453
Według niej, kiedy poznajemy
nazwę nowej emocji
nazwę nowej emocji
06:20
new feelings are sure to follow.
117
368035
2898
razem z nią poznajemy nowe uczucia.
06:24
As a historian, I've long suspected
that as language changes,
that as language changes,
118
372272
3980
Jako historyk dawno podejrzewałam,
że wraz z językiem
że wraz z językiem
06:28
our emotions do, too.
119
376276
1683
zmieniają się też nasze emocje.
06:30
When we look to the past, it's easy
to see that emotions have changed,
to see that emotions have changed,
120
378527
3899
Jeżeli spojrzymy na naszą przeszłość
zauważymy, że emocje zmieniły się,
zauważymy, że emocje zmieniły się,
06:34
sometimes very dramatically,
121
382450
1924
czasem bardzo mocno,
06:36
in response to new cultural expectations
and religious beliefs,
and religious beliefs,
122
384398
3493
w odpowiedzi na nowe oczekiwania
kulturowe i wierzenia religijne,
kulturowe i wierzenia religijne,
06:39
new ideas about gender, ethnicity and age,
123
387915
3126
czy nowe rozumienie płci,
narodowości i wieku,
narodowości i wieku,
06:43
even in response to new political
and economic ideologies.
and economic ideologies.
124
391065
4271
nawet w odpowiedzi na nowe
ideologie polityczne i ekonomiczne.
ideologie polityczne i ekonomiczne.
06:48
There is a historicity to emotions
125
396106
3398
Emocje posiadają historyczność,
06:51
that we are only recently
starting to understand.
starting to understand.
126
399528
3412
którą dopiero ostatnio
zaczęliśmy rozumieć,
zaczęliśmy rozumieć,
06:56
So I agree absolutely that it does us good
to learn new words for emotions,
to learn new words for emotions,
127
404228
4171
więc absolutne zgadzam się z tym,
że powinniśmy uczyć się nowych emocji,
że powinniśmy uczyć się nowych emocji,
07:00
but I think we need to go further.
128
408423
2396
ale powinniśmy też robić więcej.
07:02
I think to be truly
emotionally intelligent,
emotionally intelligent,
129
410843
2674
Żeby posiąść prawdziwą,
inteligencję emocjonalną
inteligencję emocjonalną
07:05
we need to understand
where those words have come from,
where those words have come from,
130
413541
4312
musimy zrozumieć,
skąd biorą się te słowa
skąd biorą się te słowa
07:09
and what ideas about how
we ought to live and behave
we ought to live and behave
131
417877
4178
i jakie idee na temat tego,
jak żyć i się zachowywać,
jak żyć i się zachowywać,
07:14
they are smuggling along with them.
132
422079
2172
niosą ze sobą.
07:17
Let me tell you a story.
133
425753
1805
Opowiem wam historię.
07:19
It begins in a garret
in the late 17th century,
in the late 17th century,
134
427582
4130
Zaczyna się na poddaszu
pod koniec XVII wieku
pod koniec XVII wieku
07:23
in the Swiss university town of Basel.
135
431736
2526
w Bazylei, mieście
uniwersyteckim w Szwajcarii.
uniwersyteckim w Szwajcarii.
07:26
Inside, there's a dedicated student
living some 60 miles away from home.
living some 60 miles away from home.
136
434286
5665
Mieszka tam bardzo pilny student,
którego od domu dzieli 100 kilometrów.
którego od domu dzieli 100 kilometrów.
07:31
He stops turning up to his lectures,
137
439975
1792
Przestaje pojawiać się na wykładach,
07:33
and his friends come to visit
and they find him dejected and feverish,
and they find him dejected and feverish,
138
441791
4720
a kiedy przychodzą przyjaciele,
okazuje się, że gorączkuje,
okazuje się, że gorączkuje,
07:38
having heart palpitations,
139
446535
1866
ma palpitacje serca,
07:40
strange sores breaking out on his body.
140
448425
2465
na jego ciele pojawiły się liczne rany.
07:43
Doctors are called,
141
451338
1164
Wezwano lekarzy,
07:44
and they think it's so serious
that prayers are said for him
that prayers are said for him
142
452526
2879
sytuacja jest tak poważna,
że w miejscowym kościele
że w miejscowym kościele
zaczęto wznosić modły.
07:47
in the local church.
143
455429
1156
Dopiero przygotowując tego
młodzieńca na powrót do domu,
młodzieńca na powrót do domu,
07:48
And it's only when they're preparing
to return this young man home
to return this young man home
144
456609
3205
07:51
so that he can die,
145
459838
1192
żeby umarł w spokoju,
07:53
that they realize what's going on,
146
461054
1731
zdają sobie sprawę, co się dzieje,
07:54
because once they lift him
onto the stretcher,
onto the stretcher,
147
462809
2247
bo kiedy przenieśli go na nosze,
07:57
his breathing becomes less labored.
148
465080
1697
zaczął łatwiej oddychać.
07:58
And by the time he's got
to the gates of his hometown,
to the gates of his hometown,
149
466801
2795
Kiedy wjeżdżał do rodzinnego miasta,
08:01
he's almost entirely recovered.
150
469620
2124
był już prawie zupełnie zdrowy.
08:04
And that's when they realize
151
472186
1413
I wtedy zorientowali się,
08:05
that he's been suffering
from a very powerful form of homesickness.
from a very powerful form of homesickness.
152
473623
4165
że cierpiał na wyjątkowo silną
postać tęsknoty za domem.
postać tęsknoty za domem.
08:09
It's so powerful,
that it might have killed him.
that it might have killed him.
153
477812
2473
Była tak przejmująca,
że nieomal go zabiła.
że nieomal go zabiła.
08:13
Well, in 1688, a young doctor,
Johannes Hofer,
Johannes Hofer,
154
481347
3268
W 1688 roku młody lekarz Johannes Hofer
08:16
heard of this case and others like it
155
484639
2032
usłyszał o tym i innych,
podobnych przypadkach
podobnych przypadkach
08:18
and christened the illness "nostalgia."
156
486695
3107
i nazwał tę chorobę "nostalgią".
08:22
The diagnosis quickly caught on
in medical circles around Europe.
in medical circles around Europe.
157
490843
3480
Diagnoza szybko przyjęła się
w medycznych kręgach Europy.
w medycznych kręgach Europy.
08:26
The English actually thought
they were probably immune
they were probably immune
158
494347
2572
Anglicy byli przekonani,
że są na nią odporni,
że są na nią odporni,
przecież tyle podróżowali
po swoim imperium, i tak dalej.
po swoim imperium, i tak dalej.
08:28
because of all the travel they did
in the empire and so on.
in the empire and so on.
159
496943
2835
Wkrótce te przypadki zaczęły
pojawiać się też w Brytanii.
pojawiać się też w Brytanii.
08:31
But soon there were cases
cropping up in Britain, too.
cropping up in Britain, too.
160
499802
2548
08:34
The last person to die from nostalgia
161
502374
2868
Ostatnia osoba, która zmarła na nostalgię
08:37
was an American soldier fighting
during the First World War in France.
during the First World War in France.
162
505266
4656
to amerykański żołnierz walczący
we Francji podczas I wojny światowej.
we Francji podczas I wojny światowej.
08:43
How is it possible
that you could die from nostalgia
that you could die from nostalgia
163
511363
3569
Jakim cudem można było
umrzeć na nostalgię
umrzeć na nostalgię
08:46
less than a hundred years ago?
164
514956
1812
niecałe sto lat temu?
08:48
But today, not only does the word
mean something different --
mean something different --
165
516792
3072
Teraz, to słowo
nie tylko znaczy coś innego,
nie tylko znaczy coś innego,
08:51
a sickening for a lost time
rather than a lost place --
rather than a lost place --
166
519888
3436
tęsknotę za utraconym czasem,
nie za utraconym miejscem,
nie za utraconym miejscem,
08:55
but homesickness itself
is seen as less serious,
is seen as less serious,
167
523348
3298
ale sama tęsknota za domem
nie jest uważana za coś poważnego,
nie jest uważana za coś poważnego,
08:58
sort of downgraded from something
you could die from
you could die from
168
526670
2541
zdegradowano ją z przyczyny śmierci
09:01
to something you're mainly worried
your kid might be suffering from
your kid might be suffering from
169
529235
3249
do czegoś co może nękać dzieci,
kiedy spędzają noc u kolegów.
09:04
at a sleepover.
170
532508
1168
09:05
This change seems to have happened
in the early 20th century.
in the early 20th century.
171
533700
4118
Zmiana ta nastąpiła
prawdopodobnie na początku XX wieku
prawdopodobnie na początku XX wieku
09:09
But why?
172
537842
1219
Ale czemu?
09:11
Was it the invention of telephones
or the expansion of the railways?
or the expansion of the railways?
173
539085
4232
Przez wynalezienie telefonu
i rozwój kolei?
i rozwój kolei?
09:15
Was it perhaps the coming of modernity,
174
543341
2981
Czy to nadejście współczesności,
09:18
with its celebration of restlessness
and travel and progress
and travel and progress
175
546346
3729
która celebruje niepokój,
podróże i postęp,
podróże i postęp,
09:22
that made sickening for the familiar
176
550099
2517
sprawiło, że tęsknota za znanym
09:24
seem rather unambitious?
177
552640
1596
wydaje się pozbawiona ambicji?
09:27
You and I inherit that massive
transformation in values,
transformation in values,
178
555324
5018
Wszyscy odziedziczyliśmy
tę wielką zmianę wartości,
tę wielką zmianę wartości,
09:32
and it's one reason why we might not
feel homesickness today
feel homesickness today
179
560366
3257
będącą jednym z powodów,
dla których nie odczuwamy tęsknoty
dla których nie odczuwamy tęsknoty
09:35
as acutely as we used to.
180
563647
2016
tak mocno jak kiedyś.
09:39
It's important to understand
181
567139
2056
Przede wszystkim trzeba zrozumieć,
09:41
that these large historical changes
influence our emotions
influence our emotions
182
569219
3536
że te wielkie, historyczne zmiany
wpływają na nasze emocje
wpływają na nasze emocje
09:44
partly because they affect
how we feel about how we feel.
how we feel about how we feel.
183
572779
3815
częściowo dlatego, że zmieniają
sposób myślenia o uczuciach.
sposób myślenia o uczuciach.
09:48
Today, we celebrate happiness.
184
576991
2515
Dziś celebrujemy szczęście.
09:51
Happiness is supposed
to make us better workers
to make us better workers
185
579988
3269
Szczęście ma zrobić z nas
lepszych pracowników,
lepszych pracowników,
09:55
and parents and partners;
186
583281
2167
rodziców i partnerów,
09:57
it's supposed to make us live longer.
187
585472
2476
ma zagwarantować nam dłuższe życie.
09:59
In the 16th century,
188
587972
1825
W XVI wieku
10:01
sadness was thought to do
most of those things.
most of those things.
189
589821
2848
to smutek miał zapewnić
większość tych rzeczy.
większość tych rzeczy.
10:04
It's even possible to read
self-help books from that period
self-help books from that period
190
592693
3398
Możemy nawet czytać poradniki
z tamtego okresu,
z tamtego okresu,
10:08
which try to encourage sadness in readers
191
596115
2573
które miały na celu wywołanie
smutku u czytelnika,
smutku u czytelnika,
10:10
by giving them lists of reasons
to be disappointed.
to be disappointed.
192
598712
2966
przedstawiając mu listy
powodów do rozczarowania.
powodów do rozczarowania.
10:13
(Laughter)
193
601702
1042
(Śmiech)
10:14
These self-help authors thought
you could cultivate sadness as a skill,
you could cultivate sadness as a skill,
194
602768
4247
Autorzy tych książek myśleli,
że smutek można rozwijać jak umiejętność,
że smutek można rozwijać jak umiejętność,
10:19
since being expert in it
would make you more resilient
would make you more resilient
195
607039
3158
ponieważ bycie ekspertem
czyniło bardziej odpornym,
czyniło bardziej odpornym,
10:22
when something bad did happen to you,
as invariably it would.
as invariably it would.
196
610221
3482
kiedy spotykało cię coś złego,
a było to nieuniknione.
a było to nieuniknione.
10:26
I think we could learn from this today.
197
614195
2436
Moglibyśmy się czegoś z tego nauczyć.
10:28
Feel sad today, and you might feel
impatient, even a little ashamed.
impatient, even a little ashamed.
198
616655
5171
Poczujcie dziś smutek, a możecie poczuć
też niecierpliwość, a nawet wstyd.
też niecierpliwość, a nawet wstyd.
10:33
Feel sad in the 16th century,
and you might feel a little bit smug.
and you might feel a little bit smug.
199
621850
4097
Poczujcie smutek w XVI wieku,
a możecie być zadowoleni z siebie.
a możecie być zadowoleni z siebie.
10:39
Of course, our emotions
don't just change across time,
don't just change across time,
200
627391
3271
Oczywiście emocje zmieniają się
nie tylko na przestrzeni czasu,
nie tylko na przestrzeni czasu,
10:42
they also change from place to place.
201
630686
2238
ale i wraz ze zmianą miejsca.
10:45
The Baining people of Papua New Guinea
speak of "awumbuk,"
speak of "awumbuk,"
202
633526
4579
Plemię Baining z Papui Nowej Gwinei
mówi o "awumbuk",
mówi o "awumbuk",
10:50
a feeling of lethargy that descends
when a houseguest finally leaves.
when a houseguest finally leaves.
203
638129
4178
odczuciu letargu, które pojawia się,
kiedy goście opuszczą dom.
kiedy goście opuszczą dom.
10:54
(Laughter)
204
642331
1087
(Śmiech)
10:55
Now, you or I might feel relief,
205
643442
2589
My możemy poczuć ulgę,
10:58
but in Baining culture,
206
646055
2117
ale w kulturze Baining
11:00
departing guests are thought
to shed a sort of heaviness
to shed a sort of heaviness
207
648196
3077
odchodzący goście zostawiają
pewien rodzaj ciężaru,
pewien rodzaj ciężaru,
11:03
so they can travel more easily,
208
651297
1754
żeby łatwiej było im podróżować,
11:05
and this heaviness infects the air
and causes this awumbuk.
and causes this awumbuk.
209
653075
3128
a ten z kolei przenika do powietrza
i wywołuje awumbuk,
i wywołuje awumbuk,
11:08
And so what they do is leave
a bowl of water out overnight
a bowl of water out overnight
210
656227
2821
więc zostawiają na noc wodę w misce,
żeby wchłonęła powietrze.
11:11
to absorb this air,
211
659072
1176
11:12
and then very early the next morning,
they wake up and have a ceremony
they wake up and have a ceremony
212
660272
3376
Następnego dnia z samego rana
odprawiają ceremonię,
odprawiają ceremonię,
a następnie wylewają wodę.
11:15
and throw the water away.
213
663672
1224
11:16
Now, here's a good example
214
664920
1263
To świetny przykład
11:18
of spiritual practices
and geographical realities combining
and geographical realities combining
215
666207
4037
łączenia się duchowych praktyk
i geograficznych realiów,
i geograficznych realiów,
11:22
to bring a distinct emotion into life
216
670268
2454
mającego na celu stworzenie emocji,
11:24
and make it disappear again.
217
672746
1760
a następnie jej wymazanie.
11:27
One of my favorite emotions
is a Japanese word, "amae."
is a Japanese word, "amae."
218
675836
4633
Jedną z moich ulubionych emocji
jest japońskie "amae".
jest japońskie "amae".
11:33
Amae is a very common word in Japan,
219
681425
2332
To bardzo powszechne słowo w Japonii,
11:35
but it is actually quite
hard to translate.
hard to translate.
220
683781
2028
ale niezwykle ciężko je przetłumaczyć.
11:37
It means something like
the pleasure that you get
the pleasure that you get
221
685833
2539
Oznacza przyjemność, którą odczuwa się
11:40
when you're able to temporarily
hand over responsibility for your life
hand over responsibility for your life
222
688396
3994
kiedy można na chwilę przekazać
odpowiedzialność za swoje życie
odpowiedzialność za swoje życie
11:44
to someone else.
223
692414
1304
komuś innemu.
11:45
(Laughter)
224
693742
1010
(Śmiech)
11:46
Now, anthropologists suggest
225
694776
1667
Antropologowie sugerują,
11:48
that one reason why this word
might have been named and celebrated
might have been named and celebrated
226
696467
4028
że jeden z powodów, dla których to słowo
otrzymało nazwę i jest celebrowane
otrzymało nazwę i jest celebrowane
11:52
in Japan
227
700519
1188
w Japonii,
11:53
is because of that country's
traditionally collectivist culture,
traditionally collectivist culture,
228
701731
3934
to tradycyjnie kolektywistyczna
kultura tego kraju,
kultura tego kraju,
11:57
whereas the feeling of dependency
229
705689
3066
natomiast uczucie zależności
12:00
may be more fraught
amongst English speakers,
amongst English speakers,
230
708779
2860
wywołuje napięcie
wśród osób anglojęzycznych,
wśród osób anglojęzycznych,
12:03
who have learned to value
self-sufficiency and individualism.
self-sufficiency and individualism.
231
711663
4259
które nauczyły się cenić
indywidualizm i samowystarczalność.
indywidualizm i samowystarczalność.
12:09
This might be a little simplistic,
232
717152
2387
Może to być nieco nazbyt uproszczone,
12:11
but it is tantalizing.
233
719563
1754
ale też kuszące.
12:13
What might our emotional languages
tell us not just about what we feel,
tell us not just about what we feel,
234
721889
5374
Co nasze emocje i język mogą nam
powiedzieć nie tylko o tym, co czujemy,
powiedzieć nie tylko o tym, co czujemy,
12:19
but about what we value most?
235
727287
2907
ale też o tym, co najbardziej cenimy?
12:24
Most people who tell us
to pay attention to our well-being
to pay attention to our well-being
236
732877
4104
Większość ludzi, którzy każą nam
uważać na nasze samopoczucie,
uważać na nasze samopoczucie,
12:29
talk of the importance
of naming our emotions.
of naming our emotions.
237
737005
3709
mówi o tym, jak ważne jest
nazywanie emocji.
nazywanie emocji.
12:32
But these names aren't neutral labels.
238
740738
3233
Ale te nazwy nie są neutralne.
12:35
They are freighted with our culture's
values and expectations,
values and expectations,
239
743995
3225
Przenoszą wartości i oczekiwania kulturowe
12:39
and they transmit ideas
about who we think we are.
about who we think we are.
240
747244
3326
oraz nasze wyobrażenia
o tym, kim jesteśmy.
o tym, kim jesteśmy.
12:43
Learning new and unusual words
for emotions will help attune us
for emotions will help attune us
241
751650
4072
Uczenie się nowych, niezwykłych słów
określających emocje pomaga dostroić się
określających emocje pomaga dostroić się
12:47
to the more finely grained
aspects of our inner lives.
aspects of our inner lives.
242
755746
3487
do subtelniejszych aspektów naszego życia.
12:51
But more than this, I think these
words are worth caring about,
words are worth caring about,
243
759802
3706
Ale przede wszystkim,
o te słowa warto dbać,
o te słowa warto dbać,
12:55
because they remind us
how powerful the connection is
how powerful the connection is
244
763532
3343
bo przypominają nam o tym,
jak silna jest więź
jak silna jest więź
12:58
between what we think
245
766899
1492
między tym, co myślimy
13:00
and how we end up feeling.
246
768415
1826
i tym, jak się czujemy.
13:03
True emotional intelligence
requires that we understand
requires that we understand
247
771156
4015
Prawdziwa inteligencja emocjonalna
wymaga zrozumienia,
wymaga zrozumienia,
13:07
the social, the political,
the cultural forces
the cultural forces
248
775195
4804
że społeczne, polityczne i kulturowe siły,
13:12
that have shaped what we've come
to believe about our emotions
to believe about our emotions
249
780023
3533
które ukształtowały to,
co myślimy o naszych emocjach
co myślimy o naszych emocjach
13:15
and understand how happiness
or hatred or love or anger
or hatred or love or anger
250
783580
6118
i pozwalają zrozumieć,
jak szczęście, nienawiść, miłość i gniew
jak szczęście, nienawiść, miłość i gniew
13:21
might still be changing now.
251
789722
2487
wciąż mogą się zmieniać.
13:24
Because if we want to measure our emotions
252
792698
2888
Bo jeśli chcemy mierzyć nasze emocje,
13:27
and teach them in our schools
253
795610
1943
uczyć ich w naszych szkołach
13:29
and listen as our politicians
tell us how important they are,
tell us how important they are,
254
797577
3609
i słuchać, jak nasi politycy
mówią o tym, jakie są ważne,
mówią o tym, jakie są ważne,
13:33
then it is a good idea that we understand
255
801210
2200
powinniśmy zrozumieć,
13:35
where the assumptions we have about them
256
803434
1956
skąd pochodzą założenia,
13:37
have come from,
257
805414
1180
które ich dotyczą,
13:38
and whether they still
truly speak to us now.
truly speak to us now.
258
806618
3304
i czy wciąż do nas przemawiają.
13:43
I want to end with an emotion I often feel
259
811478
2080
Na koniec emocja, którą często czuję,
13:45
when I'm working as a historian.
260
813582
1984
pracując jako historyk.
13:47
It's a French word, "dépaysement."
261
815590
2461
To francuskie słowo "dépaysement".
13:50
It evokes the giddy disorientation
that you feel in an unfamiliar place.
that you feel in an unfamiliar place.
262
818495
4809
Opisuje oszałamiającą dezorientację,
którą czujemy w obcym miejscu.
którą czujemy w obcym miejscu.
13:55
One of my favorite parts
of being a historian
of being a historian
263
823328
2096
W byciu historykiem uwielbiam to,
13:57
is when something
I've completely taken for granted,
I've completely taken for granted,
264
825448
2484
że kiedy biorę coś za pewnik,
13:59
some very familiar part of my life,
265
827956
2571
jakaś znajoma część mojego życia,
14:02
is suddenly made strange again.
266
830551
2084
nagle znów staje się obca.
14:05
Dépaysement is unsettling,
267
833262
2817
Dépaysement jest niepokojące,
14:08
but it's exciting, too.
268
836103
1855
ale jest też ekscytujące.
14:09
And I hope you might be having
just a little glimpse of it right now.
just a little glimpse of it right now.
269
837982
3534
I mam nadzieję, że teraz odkryliście
chociaż mały jego skrawek.
chociaż mały jego skrawek.
14:13
Thank you.
270
841540
1167
Dziękuję.
14:14
(Applause)
271
842731
2801
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Tiffany Watt Smith - Cultural historianTiffany Watt Smith investigates the hidden cultural forces which shape our emotions.
Why you should listen
Tiffany Watt Smith is the author of The Book of Human Emotions, which tells the stories of 154 feelings from around the world. It has been published in 9 countries so far. She is currently a Wellcome Trust research fellow at the Centre for the History of the Emotions at Queen Mary University of London, and she was educated at the Universities of Cambridge and London. Her writing has appeared in The Guardian, the BBC News Magazine and The New Scientist. In 2014, she was named a BBC New Generation Thinker. In her previous career, she was a theatre director.
Tiffany Watt Smith | Speaker | TED.com