TED2007
Isabel Allende: Tales of passion
Իզաբելա Ալենդերը պատմում է կրքի մասին
Filmed:
Readability: 4
4,998,808 views
Գրող եւ հասարակական գործիչ Իզաբելա Ալենդերը պատմում է կանաց, ստեղծագործ մտքի, ֆեմինիզմի սահմանման, ինչպես նաև կրքի և այլ բաների մասին....
Isabel Allende - Novelist
Isabel Allende writes stories of passion. Her novels and memoirs, including The House of the Spirits and Eva Luna, tell the stories of women and men who live with passionate commitment -- to love, to their world, to an ideal. Full bio
Isabel Allende writes stories of passion. Her novels and memoirs, including The House of the Spirits and Eva Luna, tell the stories of women and men who live with passionate commitment -- to love, to their world, to an ideal. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Thank you so much. It's really scary to be here
0
1000
3000
Շատ շնորհակալ եմ: Իսկապես վախենալու չափ պատասխանատու է այստեղ գտնվելը
00:16
among the smartest of the smart.
1
4000
2000
ամենախելոքներից խելոքների մոտ:
00:19
I'm here to tell you a few tales of passion.
2
7000
3000
Ես այստեղ եմ եկել ձեզ պատմելու մի քանի պատմություններ կրքի մասին:
00:23
There's a Jewish saying that I love.
3
11000
2000
Մի հրեական ասացվածք կա, որ ես շատ եմ սիրում
00:26
What is truer than truth? Answer: The story.
4
14000
5000
Ի՞նչն է ճշմարիտներից առավել ճշմարիտ: Պատասխան. պատմությունն է:
00:33
I'm a storyteller. I want to convey something that is truer than truth
5
21000
4000
Ես պատմասաց եմ: Եվ ուզում եմ ձեզ պատմել մի ճշմարիտ պատմություն
00:38
about our common humanity.
6
26000
1000
մեր մարդկության վերաբերյալ:
00:40
All stories interest me, and some haunt me
7
28000
3000
Ինձ շատերի պատմություններն են հետաքրքրում, բայց որոշները ինձ պարզապես հետապնդում են
00:43
until I end up writing them.
8
31000
2000
ու հանգիստ չեն տալիս մինչև չեմ վերջացնում դրանց մասին գրելը:
00:46
Certain themes keep coming up:
9
34000
1000
Որոշ թեմաներ միշտ ուշադրություն են գրավում.
00:48
justice, loyalty, violence, death, political and social issues,
10
36000
6000
ինչպես արդարադատությունը, հավատարմությունը, բռնությունը, մահը, քաղաքական և սոցիալական խնդիրները
00:54
freedom.
11
42000
1000
ազատությունը
00:56
I'm aware of the mystery around us,
12
44000
2000
Ես տեղյակ եմ մեզ շրջապատող գաղտիքներին,
00:59
so I write about coincidences, premonitions,
13
47000
2000
այնպես որ գրում եմ պատահական համընկնումների, կանխազգացումների,
01:02
emotions, dreams, the power of nature, magic.
14
50000
4000
էմոցիաների, երազանքների, բնության ուժի եւ հրաշքների մասին:
01:08
In the last 20 years I have published a few books,
15
56000
3000
Անցած քսան տարիների ընթացքում ես մի քանի գրքեր եմ հրատարակել, բայց
01:11
but I have lived in anonymity until February of 2006,
16
59000
4000
մինչև 2006թ-ի փետրվարը անհայտ եմ եղել,
01:16
when I carried the Olympic flag in the Winter Olympics in Italy.
17
64000
3000
մինչև որ Իտալիայի Օլիմպիական խաղերի ժամանակ հրավիրվեցի տանելու Օլիմպիական դրոշը:
01:20
That made me a celebrity. Now people recognize me in Macy's,
18
68000
5000
Դա ինձ հայտնի դարձրեց: Հիմա Մասիում ինձ ճանաչում են
01:25
and my grandchildren think that I'm cool.
19
73000
3000
և իմ թոռները մտածում են, որ ես հայտնի դեմք եմ:
01:28
(Laughter)
20
76000
1000
(ծիծաղ)
01:29
Allow me to tell you about my four minutes of fame.
21
77000
2000
Թույլ տվեք պատմել ձեզ իմ չորս րոպեանոց հռչակի մասին:
01:32
One of the organizers of the Olympic ceremony,
22
80000
3000
Օլիմպիական խաղերի կազմակերպիչ ընկերություններից մեկը,
01:35
of the opening ceremony,
23
83000
1000
որը պատասխանատու էր բացման արարողության համար
01:37
called me and said that I had been selected
24
85000
2000
զանգահարեց ինձ և հայտնեց, որ ես ընտրվել եմ
01:39
to be one of the flag-bearers.
25
87000
1000
օլիմպիական դրոշը կրողներից մեկը լինելու համար:
01:42
I replied that surely this was a case of mistaken identity
26
90000
3000
Ես պատասխանեցի, որ երևի սխալմունք է եղել,
01:45
because I'm as far as you can get from being an athlete.
27
93000
3000
որովհետև ես, ինչպես տեսնում եք, մարզիկ լինելուց շատ հեռու եմ:
01:48
Actually, I wasn't even sure that I could go around the stadium
28
96000
3000
Իրականում ես նույնիսկ համոզված չէի, որ կարող եմ մարզադաշտի շուրջը պտտվել
01:51
without a walker.
29
99000
1000
առանց ձեռնափայտի:
01:52
(Laughter)
30
100000
2000
(ծիծաղ)
01:54
I was told that this was no laughing matter.
31
102000
2000
բայց ինձ ասացին, որ սա շատ լուրջ է, և ինձ հետ չեն կատակում:
01:57
This would be the first time
32
105000
1000
Ավելին ասացին, որ առաջին անգամ է լինելու, որ
01:58
that only women would carry the Olympic flag.
33
106000
3000
միայն կանայք են տանելու Օլիմպիական դրոշը:
02:01
Five women, representing five continents,
34
109000
3000
Հինգ կանայք, որոնք ներկայացնում էին հինգ մայրցամաքներ,
02:04
and three Olympic gold medal winners.
35
112000
3000
և երեք Օլիմպիական մրցանակակիրներ, որոնք ոսկե մեդալակիրներ էին:
02:08
My first question was, naturally,
36
116000
2000
Իմ առաջին հարցը շատ բնական հարց էր:
02:10
what was I going to wear?
37
118000
1000
Ի՞նչ պետք է ես հագնեմ:
02:12
(Laughter)
38
120000
1000
(ծիծաղ)
02:13
A uniform, she said,
39
121000
1000
Սպորտային համազգեստ, ասացին ինձ
02:15
and asked for my measurements.
40
123000
1000
և ճշտեցին իմ չափսերը:
02:17
My measurements.
41
125000
1000
Իմ չափսերը...
02:18
I had a vision of myself in a fluffy anorak,
42
126000
3000
Ես մի պահ ինձ պատկերացրեցի փափուկ բաճկոնով,
02:21
looking like the Michelin Man.
43
129000
2000
Միշելինա Մենի նման:
02:23
(Laughter)
44
131000
1000
(ծիծաղ)
02:24
By the middle of February,
45
132000
1000
Այսպես փետրվարի կեսերին
02:26
I found myself in Turin, where enthusiastic crowds
46
134000
3000
ես հայտնվեցի Թուրինում, որտեղ ոգևորված ամբոխը
02:29
cheered when any of the 80 Olympic teams was in the street.
47
137000
4000
հրճվում էր, երբ Օլիմպիական ութսուն թիմերից որևէ մեկը հայտնվում է փողոցում:
02:34
Those athletes had sacrificed everything to compete in the games.
48
142000
4000
Այդ մարզիկները զոհաբերել էին ամեն ինչ ահղթանակի համար:
02:39
They all deserved to win, but there's the element of luck.
49
147000
3000
Նրանք բոլորն էլ արժանի էին հաղթել, բայց հաջողության գործոնն էլ մեծ նշանակություն ունի:
02:43
A speck of snow, an inch of ice, the force of the wind,
50
151000
4000
Ձյունը, սառույցի հաստությունը կամ քամու ուղղությունը կարող է
02:47
can determine the result of a race or a game.
51
155000
3000
ճակատագրական դառնալ խաղերի կամ մրցումների ժամանակ:
02:51
However, what matters most -- more than training or luck -- is the heart.
52
159000
5000
Եվ այնուամենայնիվ, այս ամենից առավել, պատրաստվելուց և բախտից առավել նշանակություն ունի առողջությունը:
02:57
Only a fearless and determined heart will get the gold medal.
53
165000
4000
Իրականում միայն անվախ ու նպատակասլաց սրտերն են արժանանում ոսկե մեդալների:
03:02
It is all about passion.
54
170000
1000
Սա իսկական կիրք է:
03:04
The streets of Turin were covered with red posters
55
172000
4000
Թուրինի փողոցներին փակցված էին կարմիր պոստերներ,
03:08
announcing the slogan of the Olympics.
56
176000
2000
որոնք հայտարարաում էին Օլիմպիադայի կարգախոսի մասին:
03:11
Passion lives here. Isn't it always true?
57
179000
4000
Այստեղ թևածում է Կիրքը: Միթե՞ դա ճշմարիտ չէ:
03:16
Heart is what drives us and determines our fate.
58
184000
4000
Մեր սրտերն են ուղղորդում մեզ և որոշում մեր ճակատագիրը:
03:20
That is what I need for my characters in my books:
59
188000
3000
Սա հենց այն է, ինչ ես փնտրում էի իմ գրքի հերոսների համար:
03:24
a passionate heart.
60
192000
1000
Կրքոտ նպատակասլաց սրտեր:
03:26
I need mavericks, dissidents, adventurers, outsiders and rebels,
61
194000
5000
Ես փնտրում էի թափառականների, հակառակորդների, օտարականների եւ հեղափոխականների,
03:31
who ask questions, bend the rules and take risks.
62
199000
4000
որոնք հարցեր են տալիս, խախտում են օրենքները ու ռիսկի են դիմում:
03:35
People like all of you in this room.
63
203000
2000
Այս սենյակում ներկա մարդկանց նման մարդիկ:
03:38
Nice people with common sense do not make interesting characters.
64
206000
5000
Նորմալ բանականությամբ օժտված լավ մարդկանցից հետաքրքիր հերոսներ չես սարքի:
03:43
(Laughter)
65
211000
1000
/ծիծաղ/
03:44
They only make good former spouses.
66
212000
2000
Նրանցից միայն հիանալի օրինակելի ամուսիններ են դուրս գալիս:
03:46
(Laughter)
67
214000
2000
(ծիծաղ)
03:48
(Applause)
68
216000
3000
(ծափահարություններ)
03:51
In the green room of the stadium, I met the other flag bearers:
69
219000
3000
Մարզադաշտի կանաչ սենյակում ես հանդիպեցի օլիմպիական դրոշի մյուս կրողներին.
03:54
three athletes, and the actresses Susan Sarandon and Sophia Loren.
70
222000
5000
Երեք մարզիկներ եւ դերասանուհիներ՝ Սյուզան Սարանդոն եւ Սոֆի Լորենը:
04:00
Also, two women with passionate hearts:
71
228000
2000
Նաև ևս երկու կրքոտ սրտեր
04:02
Wangari Maathai, the Nobel prizewinner from Kenya
72
230000
4000
Քենիայից Նոբելյան մրցանակակիր Վանգարի Մատային ,
04:06
who has planted 30 million trees. And by doing so,
73
234000
3000
ով երեսուն միլիոն ծառեր էր տնկել: Եվ այդ անելով
04:09
she has changed the soil, the weather,
74
237000
3000
փոխել էր հողի որակը և եղանակը,
04:12
in some places in Africa, and of course
75
240000
3000
Աֆրիկայի որոշ հատվածներում, և իհարկե
04:15
the economic conditions in many villages.
76
243000
2000
շատ գյուղերի տնտեսական վիճակը:
04:18
And Somaly Mam, a Cambodian activist who fights passionately
77
246000
5000
Եվ Սոմալի Մամը, Կամբոջյան հասարակական գործիչ, ով մեծ սրտացավությամբ
04:23
against child prostitution.
78
251000
1000
պայքարում է մանկական մարմնավաճառության դեմ:
04:25
When she was 14 years old, her grandfather sold her to a brothel.
79
253000
4000
Երբ նա տասնչորս տարեկան էր, նրա պապը նրան վաճառել էր մի հասարակած տան:
04:30
She told us of little girls raped by men who believe that
80
258000
4000
Նա պատմում էր մանուկ աղջիկների մասին, ովքեր բռնաբարվել էին տղամարդկանց կողմից,
04:34
having sex with a very young virgin will cure them from AIDS.
81
262000
3000
ովքեր մտածում են, որ մանուկերի հետ սեռական հարաբերություներ ունենալով` նրանք կխուսափեն AIDS-ից:
04:38
And of brothels where children are forced to receive five,
82
266000
4000
Եվ պատմում էր հասարակած տներից, որտեղ երեխաներին ստիպում էին
04:42
15 clients per day,
83
270000
2000
օրական հինգից տասնհինգ հաճախորդ ընդունել,
04:44
and if they rebel, they are tortured with electricity.
84
272000
3000
և եթե դիմադրում էին, նրանց էլեկտրաշոկի էին ենթարկում:
04:49
In the green room I received my uniform.
85
277000
2000
Կանաչ սենյակում ես ստացա իմ համազգեստը:
04:52
It was not the kind of outfit that I normally wear,
86
280000
2000
Դա այն չէր, ինչ ես սովորաբար հագնում եմ,
04:55
but it was far from the Michelin Man suit
87
283000
2000
բայց նաև շատ հեռու էր Միչելին Մենի կոստյումից,
04:57
that I had anticipated. Not bad, really.
88
285000
3000
որ ես ակնկալում էի: Վատը չէր, իսկապես:
05:00
I looked like a refrigerator.
89
288000
1000
Ես այդ համազգեստով սառնարանի տեսք ունեի
05:02
(Laughter)
90
290000
1000
(ծիծաղ)
05:03
But so did most of the flag-bearers, except Sophia Loren,
91
291000
3000
Բայց բոլոր դրոշ կրողներն էլ այդ տեսքն ունեին, բացի Սոֆի Լորենից,
05:07
the universal symbol of beauty and passion.
92
295000
3000
Գեղեցկության եւ կրքի համաշխարհային աստղից:
05:10
Sophia is over 70 and she looks great.
93
298000
3000
Սոֆին յոթանասունն անց էր, բայց հիանալի տեսք ուներ:
05:14
She's sexy, slim and tall, with a deep tan.
94
302000
4000
Նա շատ սեքսուալ էր, նիհար և բարձրահասակ, հիանալի արևահարված մաշկով:
05:18
Now, how can you have a deep tan and have no wrinkles?
95
306000
3000
Հիմա, ինձ ասեք տեսնեմ, ինչպե՞ս մեկը կարող է նման տարիքում կնճիռներ չունենալ...
05:22
I don't know.
96
310000
1000
Գլուխս չի մտնում :
05:23
When asked in a TV interview, "How could she look so good?"
97
311000
4000
Երբ նրան հեռուստատեսային հարցազրույցների ժամանակ հարցնում են <<Ինչպե՞ս է, որ նման հիանալի տեսք ունեք>>
05:28
She replied, "Posture. My back is always straight,
98
316000
4000
Նա պատասխանում է <<Կարև որը քայլվածքն է: Իմ մեջքը միշտ ուղիղ է,
05:33
and I don't make old people's noises."
99
321000
2000
և ես ծերերի նման չեմ նվնվում>>:
05:35
(Laughter)
100
323000
2000
(ծիծաղ)
05:37
So, there you have some free advice
101
325000
2000
Եվ այսպես, ահա և ձեզ խորհուրդ
05:39
from one of the most beautiful women on earth.
102
327000
3000
աշխարհի ամենագեղեցիկ կանանցից մեկից:
05:42
No grunting, no coughing, no wheezing,
103
330000
3000
Ոչ մի նվնվոց, ոչ մի հազ, ոչ մի խռմփոց,
05:45
no talking to yourselves, no farting.
104
333000
2000
ոչ էլ հոտեր հանել կամ խոսել ինքդ քեզ հետ:
05:47
(Laughter)
105
335000
1000
(ծիծաղ)
05:48
Well, she didn't say that exactly.
106
336000
1000
Դե իհարկե նա այդպես ուղղակի չասաց:
05:50
(Laughter)
107
338000
2000
(ծիծաղ)
05:52
At some point around midnight,
108
340000
2000
Կեսօրին
05:54
we were summoned to the wings of the stadium,
109
342000
2000
մեզ հրավիրեցին մարզադաշտ,
05:56
and the loudspeakers announced the Olympic flag, and the music started --
110
344000
4000
և բարձրախոսները հաղորդեցին օլիմպիական դրոշը, և երաժշտությունը սկսվեց,
06:00
by the way, the same music that starts here,
111
348000
2000
ի դեպ, դա այն նույն քայլերգն էր, որ հնչում է այստեղ
06:02
the Aida March.
112
350000
1000
Աիդաի քայլերգը:
06:04
Sophia Loren was right in front of me -- she's a foot taller than I am,
113
352000
5000
Սոֆի Լորենը, հենց իմ առջևում էր կանգնած, նա ինձանից մի գլուխ բարձր էր,
06:09
not counting the poofy hair.
114
357000
2000
չհաշված գզած մազերը
06:11
(Laughter)
115
359000
1000
(ծիծաղ)
06:12
She walked elegantly, like a giraffe on the African savannah,
116
360000
4000
Նա էլեգանտորեն առաջ սլացավ, ինչպես ընձուղտը աֆրիկյան սավաննայում
06:17
holding the flag on her shoulder. I jogged behind
117
365000
4000
ուսին տանելով դրոշը: Ես նրա հետևից հազիվ քարշ էի գալիս
06:21
(Laughter)
118
369000
1000
(ծիծաղ)
06:22
-- on my tiptoes -- holding the flag on my extended arm,
119
370000
4000
ոտնաթաթերիս վրա, ավելին, դրոշը բռնել էի գլխիցս վեր բարձրացրած,
06:27
so that my head was actually under the damn flag.
120
375000
3000
և, իրականում գլուխս դրոշի տակ չեր երևում:
06:30
(Laughter)
121
378000
2000
(ծիծաղ)
06:32
All the cameras were, of course, on Sophia.
122
380000
2000
Իհարկե բոլոր տեսախցիկները Սոֆիի վրա էին սևեռված:
06:35
That was fortunate for me, because in most press photos
123
383000
3000
Բախտս բերել էր, քանի որ մամուլում հայտնված բոլոր նկարներում
06:38
I appear too, although often between Sophia's legs.
124
386000
4000
ես էլ էի դուրս եկել, չնայած որ հաճախ Սոֆիի ոտքերի արանքից հազիվ էի երևում:
06:42
(Laughter)
125
390000
2000
(ծիծաղ)
06:44
A place where most men would love to be.
126
392000
3000
Մի տեղ, որտեղ շատ տղամարդիկ երազում են գտնվել...
06:47
(Laughter)
127
395000
1000
(ծիծաղ)
06:48
(Applause)
128
396000
3000
(ծափահարություններ)
06:51
The best four minutes of my entire life
129
399000
3000
Իմ կյանքի ամենալավ չորս րոպեները
06:54
were those in the Olympic stadium.
130
402000
2000
այս Օլիմպիական մարզադաշտում գտնվելն էր:
06:56
My husband is offended when I say this --
131
404000
3000
Ամուսինս նեղանում է, երբ այսպես եմ ասում,
06:59
although I have explained to him that what we do in private
132
407000
3000
չնայած որ նրան բացատրել եմ, որ այն ինչ նրա հետ առանձին անում ենք
07:02
usually takes less than four minutes --
133
410000
2000
սովորաբար չորս րոպեից ավելի քիչ է տևում,
07:04
(Laughter)
134
412000
1000
(ծիծաղ)
07:05
-- so he shouldn't take it personally.
135
413000
2000
այնպես որ նա ասածս անձնական չպիտի ընդունի:
07:08
I have all the press clippings of those four magnificent minutes,
136
416000
4000
Ես հավաքել եմ այդ չորս հրաշք րոպեների վերաբերյալ բոլոր լույս տեսած հոդվածները
07:12
because I don't want to forget them
137
420000
2000
քանի որ չեմ ուզում մոռանալ դրանք,
07:14
when old age destroys my brain cells.
138
422000
3000
երբ ծերության օրերին ուղեղիս հիշողության բջիջներս փչանան:
07:17
I want to carry in my heart forever the key word of the Olympics --
139
425000
4000
Ես ուզում եմ սրտումս հավերժ պահել Օլիմպիադայի կարևորագույն բառը՝
07:21
passion.
140
429000
2000
Կիրք:
07:23
So here's a tale of passion.
141
431000
2000
Ահա և պատմություն կրքի մասին:
07:26
The year is 1998, the place is a prison camp
142
434000
4000
Դա տեղի է ունեցել 1998-ին, մի բանտային ճամբարում,
07:30
for Tutsi refugees in Congo.
143
438000
2000
Կոնգոյում Թութսի փախստականների համար:
07:32
By the way, 80 percent of all refugees and displaced people in the world
144
440000
6000
Ի դեպ, ամբողջ աշխարհում փախստականների 80 տոկոսը
07:38
are women and girls.
145
446000
1000
կանայք և աղջիկներ են:
07:40
We can call this place in Congo a death camp,
146
448000
3000
Կոնգոյում գտնվող այս վայրը կարելի է մահվան ճամբար անվանել,
07:43
because those who are not killed will die of disease or starvation.
147
451000
4000
քան որ նրանք, ովքեր այնտեղ չեն սպանվում, մահանում են հիվանդություններից և սովից:
07:48
The protagonists of this story
148
456000
3000
Այս պատմության գլխավոր հերոսը
07:51
are a young woman, Rose Mapendo, and her children.
149
459000
3000
Ռոզե Մապենդոն և նրա երեխաներն են
07:55
She's pregnant and a widow.
150
463000
2000
Նա հղի էր և ամուրի:
07:57
Soldiers have forced her to watch
151
465000
2000
Զինվորականները նրան ստիպել էին նայել,
07:59
as her husband was tortured and killed.
152
467000
2000
թե ինչպես է նրա ամուսնուն տանջում և սպանում:
08:02
Somehow she manages to keep her seven children alive,
153
470000
3000
Նա հաջողացրել էր իր յոթ երեխաներին կենդանի պահել,
08:06
and a few months later, she gives birth to premature twins.
154
474000
3000
և մի քանի ամիս հետո զույգ բալիկների էր ծնել:
08:10
Two tiny little boys.
155
478000
1000
Զույգ որդիներ:
08:12
She cuts the umbilical cord with a stick,
156
480000
2000
Նա երեխաների պորտալարը փայտով էր կտրել,
08:15
and ties it with her own hair.
157
483000
2000
և կապել էր իր մազերով:
08:18
She names the twins after the camp's commanders
158
486000
3000
Եվ երեխաներին ճամբարի ղեկավարների անուններով էր կոչել,
08:21
to gain their favor, and feeds them with black tea
159
489000
3000
նրանց կարեկցանքը շահելու և երեխաներին սև թեյով հյուրասիրելու համար,
08:25
because her milk cannot sustain them.
160
493000
2000
քանի որ նրա կաթը չէր բավականացնում:
08:28
When the soldiers burst in her cell to rape her oldest daughter,
161
496000
3000
Երբ զինվորները ներխուժել էին նրա սենյակ նրա մեծ աղջկան բռնաբարելու համար,
08:31
she grabs hold of her and refuses to let go,
162
499000
3000
նա գրկել էր նրան և չէր թողել որ տանեն,
08:34
even when they hold a gun to her head.
163
502000
2000
նույնիսկ, երբ զինվորները նրա ճակատին էին պահել ատրճանակը:
08:38
Somehow, the family survives for 16 months,
164
506000
3000
Ինչ որ կերպ ընտանիքը 16 ամիս գոյատևել էր,
08:42
and then, by extraordinary luck, and the passionate heart
165
510000
4000
և հետո բախտի անսպասելի քմահաճությամբ, ինչպես նաև
08:46
of a young American man, Sasha Chanoff,
166
514000
4000
մի խիզախ ամերիկացու՝ Սաշե Չանովի շնորհիվ,
08:51
who manages to put her in a U.S. rescue plane,
167
519000
3000
որը նրանց ԱՄՆ էր փախցրել,
08:55
Rose Mapendo and her nine children end up in Phoenix, Arizona,
168
523000
5000
Ռոսե Մապենդոն և նրա ինը երեխաները հիմա Արիզոնայի նահանգում են, Փոհենիքսում,
09:00
where they're now living and thriving.
169
528000
2000
որտեղ ներկայումս աշխատում և ապրում են:
09:04
Mapendo, in Swahili, means great love.
170
532000
4000
Ի դեպ, Սվահիլ, նշանակում է մեծ սեր:
09:11
The protagonists of my books are strong and passionate women
171
539000
2000
Իմ գրքերի հերոսները ուժեղ և կրքոտ կանայք են
09:14
like Rose Mapendo.
172
542000
1000
Ռոզե Մապենդոյի նման:
09:15
I don't make them up. There's no need for that.
173
543000
3000
Ես նրանց չեմ բարձրացնում, դրա կարիքը անգամ չկա:
09:18
I look around and I see them everywhere.
174
546000
2000
Ես նայում եմ շուրջս և տեսնում եմ նման դեմքերի ամենուր:
09:21
I have worked with women and for women all my life.
175
549000
2000
Ես իմ ամբողջ կյանքի ընթացքում աշխատել եմ կանաց հետ և կանաց համար:
09:24
I know them well.
176
552000
1000
Ես նրանց շատ լավ եմ ճանաչում:
09:26
I was born in ancient times, at the end of the world,
177
554000
3000
Ես ծնվել եմ հին ժամանակներում և աշխարհի ամենավերջում գտնվող մի վայրում
09:30
in a patriarchal Catholic and conservative family.
178
558000
3000
մի նահապետական և կաթոլիկ ընտանիքում:
09:34
No wonder that by age five I was a raging feminist --
179
562000
3000
Դրա համար էլ, զարմանալի չէ, որ ես հինգ տարեկանում մոլի ֆեմինիստ էի
09:38
although the term had not reached Chile yet,
180
566000
2000
չնայած որ այդ տերմինը դեռ Չիլի չէր հասել,
09:41
so nobody knew what the heck was wrong with me.
181
569000
2000
այնպես որ ոչ մեկ չէր հասկանում, թե ինձ հետ ինչ է պատահել:
09:43
(Laughter)
182
571000
2000
(ծիծաղ)
09:45
I would soon find out that there was a high price to pay
183
573000
3000
Ես շուտով հասկացա, որ ես շատ թանկ եմ վճարելու
09:48
for my freedom, and for questioning the patriarchy.
184
576000
3000
իմ ազատության և իմ հարցերի համար:
09:51
But I was happy to pay it, because for every blow that I received,
185
579000
4000
Բայց միեւնույն է, ես ուրախ էի դրա համար, քանի որ յուրաքանչյուր հալածանքի համար
09:55
I was able to deliver two.
186
583000
2000
ես կարողանում էի պատասխան հակահարված տալ:
09:57
(Laughter)
187
585000
1000
(ծիծաղ)
09:59
Once, when my daughter Paula was in her twenties,
188
587000
2000
Մի անգամ իմ դուստր Պաուլան, երբ քսան տարեկան էր,
10:01
she said to me that feminism was dated, that I should move on.
189
589000
4000
ասաց, որ ֆեմինիզմը հնացել է, և ես պետք է առաջ նայեմ:
10:06
We had a memorable fight. Feminism is dated?
190
594000
3000
Մենք անմոռանալի կռիվ արեցինք: Միթե՞ ֆեմինիզմը հնացել է:
10:10
Yes, for privileged women like my daughter and all of us here today,
191
598000
4000
Այո, իմ աղջկան նման լավ վիճակում գտնվողների և նաև մեզնից շատերի համար այսօր այն հնացել է,
10:15
but not for most of our sisters in the rest of the world
192
603000
3000
բայց ոչ աշխարհի մյուս ծայրերում գտնվող մեր քույրերի համար,
10:18
who are still forced into premature marriage,
193
606000
3000
որոնց դեռ ստիպում են անչափահաս տարիքում ամուսնանալ,
10:21
prostitution, forced labor --
194
609000
2000
մարմնավաճառությամբ զբաղվել, կամ բռնի աշխատել
10:24
they have children that they don't want or they cannot feed.
195
612000
3000
նրանք երեխաներ ունեն, որոնց չեն ուզում կամ չեն կարող կերակրել:
10:28
They have no control over their bodies or their lives.
196
616000
3000
Նրանք իրենց կյանքի կամ մարմնի տերերը չեն:
10:31
They have no education and no freedom.
197
619000
3000
Նրանք ոչ կրթություն ունեն և ոչ էլ ազատություն:
10:34
They are raped, beaten up and sometimes killed with impunity.
198
622000
4000
Նրանց բռնաբարում են, ծեծում կամ սպանում, որի համար երբեք չեն էլ պատժվում,
10:39
For most Western young women of today,
199
627000
2000
Այսօրվա Արեւելյան շատ երիտասարդ կանաց համար
10:41
being called a feminist is an insult.
200
629000
2000
ֆեմինիստ լինելը վիրավորական է :
10:44
Feminism has never been sexy, but let me assure you
201
632000
3000
Գիտեք ինչ կասեմ, ֆեմինիզմը երբեք սեքս չի եղել, բայց եւ
10:47
that it never stopped me from flirting,
202
635000
2000
երբեք չի խանգարել, որ ես սեթևեթեմ,
10:49
and I have seldom suffered from lack of men.
203
637000
3000
ավելին, ես տղամարդկանց պակաս չեմ զգացել:
10:52
(Laughter)
204
640000
2000
(ծիծաղ)
10:54
Feminism is not dead, by no means.
205
642000
2000
Ֆեմինիզմը չի մահացել, ոչ մի դեպքում:
10:56
It has evolved. If you don't like the term,
206
644000
3000
Այն պարզապես զարգացել է: Եթե ձեզ այս տերմինը դուր չի գալիս,
11:00
change it, for Goddess' sake.
207
648000
1000
աստված իմ, փոխեք այն:
11:01
Call it Aphrodite, or Venus, or bimbo, or whatever you want;
208
649000
5000
Անվանեք այն ինչպես ցանկանում եք. Աֆրոդիտե, Վեներա կամ երեխա,
11:06
the name doesn't matter,
209
654000
1000
անունը նշանակություն չունի,
11:07
as long as we understand what it is about, and we support it.
210
655000
3000
քանի դեռ մենք հասկանում ենք դրա նշանակությունը և աջակցում ենք դրան:
11:11
So here's another tale of passion, and this is a sad one.
211
659000
3000
Ահա և մեկ այլ, բայց տխուր պատմություն:
11:16
The place is a small women's clinic in a village in Bangladesh.
212
664000
4000
Այն տեղի է ունեցել Բանգլադեշում գտնվող մի գյուղական բուժարանում:
11:20
The year is 2005.
213
668000
2000
2005 թվականին:
11:23
Jenny is a young American dental hygienist
214
671000
2000
Ջաննին մի երիտասարդ Ամերկացի ատամնաբույժ էր,
11:26
who has gone to the clinic as a volunteer
215
674000
2000
ով այդ բուժարան էր գնացել որպես կամավոր աշխատելու
11:28
during her three-week vacation.
216
676000
2000
իր երեք շաբաթյա արձակուրդների ընթացքում:
11:31
She's prepared to clean teeth,
217
679000
1000
Նա վերապատրաստված էր ատամների հիգիենան պահպանելու ոլորտում,
11:33
but when she gets there, she finds out that there are no doctors,
218
681000
3000
ու երբ հասնում է այնտեղ, հայտնաբերում է, որ այնտեղ, ոչ մի բժիշկ չկա,
11:36
no dentists, and the clinic is just a hut full of flies.
219
684000
4000
ոչ էլ ատամնաբույժներ, և բուժարանն ընդամենը մի խրճիթ է` ճանճերով լեցուն:
11:41
Outside, there is a line of women
220
689000
2000
Դրսում, կանաց մի ամբողջ հերթ էր գոյացել,
11:43
who have waited several hours to be treated.
221
691000
3000
որոնք ժամերով սպասել էին բուժում ստանալու համար:
11:46
The first patient is in excruciating pain
222
694000
3000
Առաջին հիվանդը սարսափելի ցավեր ուներ
11:49
because she has several rotten molars.
223
697000
2000
քանի որ նա թարախակալած արմատներով մի քանի ատամներ ուներ:
11:52
Jenny realizes that the only solution is to pull out the bad teeth.
224
700000
4000
Ջաննին հասկանում է, որ միակ եղանակը ատամները հեռացնելն է:
11:56
She's not licensed for that; she has never done it.
225
704000
3000
Նա նման բանի լիցենզիա չուներ և երբեք նման գործ չէր կատարել:
12:00
She risks a lot and she's terrified.
226
708000
2000
Նա շատ մեծ ռիսկի էր դիմում ու սարսափած էր:
12:02
She doesn't even have the proper instruments,
227
710000
3000
Նա նույնիսկ նորմալ գործիքներ չուներ,
12:05
but fortunately she has brought some Novocaine.
228
713000
3000
բայց բարեբախտաբար մի քիչ նովակային էր բերել իր հետ:
12:09
Jenny has a brave and passionate heart.
229
717000
3000
Ջաննին իսկական խիզախ ու կրքոտ սիրտ ուներ:
12:13
She murmurs a prayer and she goes ahead with the operation.
230
721000
3000
Նա աղոթում էր և վիրահատություն էր անում:
12:17
At the end, the relieved patient kisses her hands.
231
725000
3000
Վերջում առողջացած հիվանդները հանբուրում էին նրա ձեռքերը:
12:21
That day the hygienist pulls out many more teeth.
232
729000
3000
Այդ օրը նա շատերի ատամներն էր հեռացրել:
12:25
The next morning, when she comes again to the so-called clinic,
233
733000
4000
Հաջորդ օրը, երբ գալիս է այսպես կոչված բուժարան
12:29
her first patient is waiting for her with her husband.
234
737000
3000
նրա առաջին հիվանդը նրան էր սպասում իր ամուսնու հետ:
12:33
The woman's face looks like a watermelon.
235
741000
3000
Կնոջ դեմքը ձմերուկի նման ուռել էր:
12:36
It is so swollen that you can't even see the eyes.
236
744000
3000
Այնքան էր ուռել, որ անգամ աչքերը չէին երևում:
12:40
The husband, furious, threatens to kill the American.
237
748000
2000
Կատաղած ամուսինը սպառնում է սպանել ամերիկուհուն:
12:43
Jenny is horrified at what she has done,
238
751000
3000
Ջուլիանը սարսափել էր իր արածից,
12:47
but then the translator explains
239
755000
2000
բայց հետո թարգմանիչը բացատրել է, որ
12:50
that the patient's condition has nothing to do with the operation.
240
758000
3000
հիվանդի այդ վիճակը ոչ մի կապ չունի ատամի հեռացման հետ:
12:54
The day before, her husband beat her up because she was not home
241
762000
4000
Մի օր առաջ նրա ամուսինը նրան ծեծել էր, քանի որ նա
12:58
in time to prepare dinner for him.
242
766000
3000
տանը չէր եղել ժամանակին ճաշ պատրաստելու համար:
13:02
Millions of women live like this today.
243
770000
3000
Այսօր միլլիոնավոր մարդիկ այսպես են ապրում:
13:05
They are the poorest of the poor.
244
773000
2000
Նրանք աղքատներից աղքատ են:
13:08
Although women do two-thirds of the world's labor,
245
776000
3000
Չնայած որ կանայք են կատարում ամբողջ աշխարհի աշխատանքի երկու երրորդը,
13:11
they own less than one percent of the world's assets.
246
779000
3000
սակայն նրանց չի պատկանում անգամ աշխարհի ունեցվածքի մի տոկոսը:
13:15
They are paid less than men for the same work
247
783000
3000
Նրանք նույն աշխատանքի համր շատ ավելի քիչ են վարձատրվում քան տղամարդիկ:
13:18
if they're paid at all, and they remain vulnerable
248
786000
3000
եթե իհարկե վարձատրվում են ընդհանրապես, այս ամենով հանդերձ նրանք շատ խոցելի են,
13:22
because they have no economic independence,
249
790000
2000
քանի որ տնտեսական ոչ մի անկախություն չունեն,
13:24
and they are constantly threatened by exploitation,
250
792000
2000
և շարունակվում են նրանց շահագործվել
13:27
violence and abuse.
251
795000
1000
հալածվել և բռնության ենթարկվել:
13:29
It is a fact that giving women education, work,
252
797000
3000
Փաստ է, որ եթե կինը կրթություն է ստանում, աշխատում է
13:32
the ability to control their own income,
253
800000
2000
և հնարավորություն է ունենում կառավարելու իր սեփական եկամուտը,
13:34
inherit and own property, benefits the society.
254
802000
4000
ժառանգությունը կամ սեփական ունեցվածքը, դրանից հանրությունը միայն շահում է:
13:38
If a woman is empowered,
255
806000
1000
Եթե կինը քաջալերվում է,
13:40
her children and her family will be better off.
256
808000
2000
նրա և երեխանները, և ընտանիքը շատ ավելի բարեկեցիկ կյանքով են ապրում:
13:43
If families prosper, the village prospers,
257
811000
3000
Եթե ընտանիքները բարգավաճում են, գյուղերն էլ են բարգավաճում,
13:46
and eventually so does the whole country.
258
814000
2000
և վերջապես բարգավաճում է ամբողջ երկիրը:
13:49
Wangari Maathai goes to a village in Kenya.
259
817000
2000
Վանգարի Մաատհաին շրջում է Քենյայով:
13:51
She talks with the women and explains that the land is barren
260
819000
4000
Նա խոսում է կանաց հետ և բացատրում է, որ հողը անբարեբեր է դարձել
13:55
because they have cut and sold the trees.
261
823000
2000
այն պատճառով, որ նրանք կտրել և վաճառել են ծառերը:
13:57
She gets the women to plant new trees and water them,
262
825000
3000
Նա կանաց սովորեցրել է ծառեր տնկել և ջրել դրանք
14:01
drop by drop.
263
829000
1000
կաթիլ-կաթիլ:
14:02
In a matter of five or six years, they have a forest,
264
830000
4000
Հինգ կամ վեց տարուց նրանք ունեցան անտառներ,
14:06
the soil is enriched, and the village is saved.
265
834000
3000
հողը հարստացավ օգտակար նյութերով և գյուղը փրկվեց:
14:10
The poorest and most backward societies
266
838000
2000
Ամենաաղքատ և հետամնաց հասարակություններում
14:12
are always those that put women down.
267
840000
3000
կանայց միշտ ճնշում են:
14:16
Yet this obvious truth is ignored by governments
268
844000
3000
Չնայած այս ակնհայտ ճշմարտությանը, կառավարությունը միշտ աչք է փակում այս խնդրի վրա,
14:19
and also by philanthropy.
269
847000
1000
նմանապես նաև բարեգործները:
14:21
For every dollar given to a women's program,
270
849000
3000
Կանաց ծրագրերին տրված յուրաքանչյուր դոլարի դիմաց
14:24
20 dollars are given to men's programs.
271
852000
3000
տղամարդկանց ծրագրերն առժանանում են քսան դոլարի:
14:28
Women are 51 percent of humankind.
272
856000
2000
Կանայք կազմում են աշխարհի բնակչության 51 տոկոսը:
14:31
Empowering them will change everything --
273
859000
2000
Նրանց խրախուսելը ամեն ինչ կփոխի,
14:33
more than technology and design and entertainment.
274
861000
4000
ավելին քան տեխնոլոգիաները, դիզայնը կամ զվարճանքը:
14:37
I can promise you that women working together --
275
865000
4000
Ես կարող եմ երդվել, որ միասին աշխատող կանայք,
14:41
linked, informed and educated --
276
869000
2000
ովքեր տեղեկացված են, կրթված և միմյանց հետ համագործակցող,
14:43
can bring peace and prosperity to this forsaken planet.
277
871000
4000
կարող են վերջապես մեր բազմաչարչար երկրագնդին խաղաղություն բերել:
14:48
In any war today, most of the casualties are civilians,
278
876000
4000
Այսօր պատահող ցանկացած պատերազմները քաղաքացիական պատահարների արդյունք են,
14:52
mainly women and children. They are collateral damage.
279
880000
3000
որում ամենշատը տուժում են կանայք և երեխաները: Նրանք կրկնակի են տուժում:
14:56
Men run the world, and look at the mess we have.
280
884000
3000
Տղամարդիկ պատերազմում են ու կողքից նայում են, թե ինչ խառնաշփոթի մեջ ենք մենք:
15:00
What kind of world do we want?
281
888000
2000
Վերջապես, ինչպիսի աշխարհում ենք մենք ցանկանում ապրել:
15:02
This is a fundamental question that most of us are asking.
282
890000
4000
Սա կարեւորագույն հարց է, որ մեզնից շատերը տալիս են մեզ:
15:06
Does it make sense to participate in the existing world order?
283
894000
4000
Արդյոք իմաստ ունի մասնակցել Աշխարհի ներկայիս դասավորվածությանը...
15:11
We want a world where life is preserved
284
899000
3000
Մենք ցանկանում ենք ապրել մի աշխարհում, որտեղ մեր կյանքը պաշտպանված է
15:14
and the quality of life is enriched for everybody,
285
902000
2000
և բարեկեցիկ կյանքը հասնելի է բոլորին,
15:17
not only for the privileged.
286
905000
1000
և ոչ միայն արտոնյալների համար:
15:20
In January I saw an exhibit of Fernando Botero's paintings
287
908000
4000
Հունվարին ես հնարավորություն ունեցա տեսնելու Ֆերնանդո Բոտերոյի նկարների ցուցահանդեսը
15:24
at the UC Berkeley library.
288
912000
3000
UC Բարքլիի գրադարանում:
15:27
No museum or gallery in the United States,
289
915000
3000
ԱՄՆ-ում ոչ մի թանգարան կամ պատկերասրահ
15:30
except for the New York gallery that carries Botero's work,
290
918000
4000
բացի Նյու-Յորքի պատկերասրահից, Բոտերոյի աշխատանքները
15:34
has dared to show the paintings because the theme
291
922000
3000
չի համարձակվել ցուցադրել, քանի որ թեման
15:37
is the Abu Ghraib prison.
292
925000
2000
Աբու Գհրաբի բանտն է:
15:39
They are huge paintings of torture and abuse of power,
293
927000
4000
Դաժանության հսկայական կտավներ կան դիրքի շահագործման վերաբերյալ
15:43
in the voluminous Botero style.
294
931000
2000
Բոտերոյի հսկայածավալ ոճով:
15:46
I have not been able to get those images out of my mind
295
934000
3000
Ես չեմ կարողանում մտքիցս հանել այդ պատկերները
15:50
or my heart.
296
938000
1000
նաև սրտիցս:
15:52
What I fear most is power with impunity.
297
940000
3000
Ես ամենից շատ վախենում եմ, որ այդ ուժերը անպատիժ կմնան:
15:56
I fear abuse of power, and the power to abuse.
298
944000
2000
Ես վախենում եմ ուժի շահագործումից ու ստեղծված հալածելու հնարավորություներից:
15:59
In our species, the alpha males define reality,
299
947000
3000
Մեր ցեղում, առաջնորդ տղամարդիկ են որոշում մեր իրականությունը,
16:02
and force the rest of the pack to accept that reality
300
950000
3000
և ստիպում են, որ մնացածներն ընդունեն այդ իրականությունը
16:05
and follow the rules.
301
953000
1000
և հետևեն այդ խաղի կանոններին:
16:07
The rules change all the time, but they always benefit them,
302
955000
3000
Խաղի կանոնները հաճախ փոխվում են, բայց նրանք դրանից միայն շահում են,
16:10
and in this case, the trickle-down effect,
303
958000
2000
և նույնիսկ այն դեպքում, երբ առաջադրվում է բոլորին հավասարապես նպաստելու կանոնը,
16:13
which does not work in economics, works perfectly.
304
961000
2000
որն այնքան էլ հատուկ չէ տնտեսագիտությանը, այնուամենայնիվ ծառայում է միայն նրանց շահին:
16:16
Abuse trickles down from the top of the ladder to the bottom.
305
964000
3000
Շահագործումը վերևից օրինակ է ծառայում ամենաներքևինների համար նույնիսկ:
16:20
Women and children, especially the poor, are at the bottom.
306
968000
3000
Հատկապես աղքատ կանայք և երեխաներն են ամենաներքևում:
16:24
Even the most destitute of men have someone they can abuse --
307
972000
3000
Նույնիսկ ամենաթույլ տղամարդը կարողանում է հալածել
16:27
a woman or a child.
308
975000
2000
ինչ-որ կնոջ կամ երեխայի:
16:30
I'm fed up with the power that a few exert over the many
309
978000
4000
Ես արդեն զզվել եմ, որ մի քանիսը
16:34
through gender, income, race, and class.
310
982000
2000
իրենց սեռի, եկամուտի, ռասայի կամ դասի շնորհիվ ճնշում են շատերին:
16:37
I think that the time is ripe to make fundamental changes
311
985000
4000
Ես կարծում եմ, որ ժամանակն է արդեն հիմնահատակ փոփոխություններ անելու
16:41
in our civilization.
312
989000
1000
մեր քաղաքակրթությունում:
16:42
But for real change, we need feminine energy
313
990000
3000
Բայց իսկական փոփոխության համար, մենք իսկապես կանացի էներգիայի կարիք ունենք
16:45
in the management of the world.
314
993000
1000
աշխարհը կառավարելու համար:
16:47
We need a critical number of women in positions of power,
315
995000
3000
Մեզ շատ կանայք են պետք, կարևորագույն ուժային պաշտոններով,
16:50
and we need to nurture the feminine energy in men.
316
998000
3000
ինչպես նաև անհրաժեշտ է պահպանել կանացի Էներգիան տղամարդկանց մեջ:
16:54
I'm talking about men with young minds, of course.
317
1002000
3000
Ես իհարկե խոսում եմ երիտաասրդ տղամարդկանց մասին:
16:57
Old guys are hopeless; we have to wait for them to die off.
318
1005000
3000
Տարեց տղամարդիկ անհույս են, ստիպված ենք սպասել, որ դրանք մեռնեն որ դրանցից պրծնենք:
17:00
(Laughter)
319
1008000
3000
(ծիծաղ)
17:03
Yes, I would love to have Sophia Loren's long legs
320
1011000
4000
Իհարկե ես էլ կցանկանայի ունենալ Սոֆի Լորենի երկար որքերը
17:07
and legendary breasts.
321
1015000
2000
և լեգենդային կուրծքը:®
17:09
But given a choice, I would rather have the warrior hearts
322
1017000
3000
Բայց եթե ընտրելու հանրավորություն ունենայի, ավելի շուտ կընտրեի
17:12
of Wangari Maathai, Somaly Mam, Jenny and Rose Mapendo.
323
1020000
5000
Վանգարի Մաատհաի, Սոմալի Մամի, Յաննի ու Ռոս Մապենդոի մարտական սիրտը:
17:17
I want to make this world good.
324
1025000
3000
Ես ուզում եմ, որ աշխարհը իսկապես լավը դառնա:
17:20
Not better, but to make it good.
325
1028000
2000
Ոչ թե ավելի լավը այլ իսկապես լավը դառնա:
17:23
Why not? It is possible. Look around in this room --
326
1031000
4000
Իսկ ինչու ո՞չ: Դա հնարավոր է: Հապա մի նայեք այս սենյակում գտնվողներին..
17:28
all this knowledge, energy, talent and technology.
327
1036000
4000
այս ողջ գիտելիքի, էներգիայի, տաղանդի ու տեղնալոգիայի պաշարին:
17:33
Let's get off our fannies, roll up our sleeves
328
1041000
3000
Եկեք վերջապես հետևներս բարձրացնենք մեր տեղերից, կշտենք ձեռքներս
17:36
and get to work, passionately,
329
1044000
2000
եւ սկսենք աշխատել, սրտացավորեն ու կրքոտորեն
17:38
in creating an almost perfect world.
330
1046000
3000
որ կատարյալ դարձնենք այս աշխարհը:
17:42
Thank you.
331
1050000
2000
Շնորհակալություն ...
ABOUT THE SPEAKER
Isabel Allende - NovelistIsabel Allende writes stories of passion. Her novels and memoirs, including The House of the Spirits and Eva Luna, tell the stories of women and men who live with passionate commitment -- to love, to their world, to an ideal.
Why you should listen
As a novelist and memoirist, Isabel Allende writes of passionate lives, including her own. Born into a Chilean family with political ties, she went into exile in the United States in the 1970s—an event that, she believes, created her as a writer. Her voice blends sweeping narrative with touches of magical realism; her stories are romantic, in the very best sense of the word. Her novels include The House of the Spirits, Eva Luna and The Stories of Eva Luna, and her latest, Maya's Notebook and Ripper. And don't forget her adventure trilogy for young readers— City of the Beasts, Kingdom of the Golden Dragon and Forest of the Pygmies.
As a memoirist, she has written about her vision of her lost Chile, in My Invented Country, and movingly tells the story of her life to her own daughter, in Paula. Her book Aphrodite: A Memoir of the Senses memorably linked two sections of the bookstore that don't see much crossover: Erotica and Cookbooks. Just as vital is her community work: The Isabel Allende Foundation works with nonprofits in the San Francisco Bay Area and Chile to empower and protect women and girls—understanding that empowering women is the only true route to social and economic justice.
Isabel Allende | Speaker | TED.com