TED2012
Brian Greene: Is our universe the only universe?
Брајан Грин: Дали нашиот е единствениот универзум?
Filmed:
Readability: 4.8
6,486,379 views
Во срцето на модерната космологија има мистеријата: Зошто нашиот универзум е толку деликатно наштиман за да создаде услови насушни за живот? Низ ова брилијантно патување кое се однесува на најголемите нови откритија во науката, Брајан Грин покажува како запрепастувачката идеја за мултиверзумот можеби го содржи одговорот на оваа загатка.
Brian Greene - Physicist
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe. Full bio
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
A few months ago
0
0
2000
Пред неколку месеци
00:17
the Nobel Prize in physics
1
2000
2000
Нобеловата награда за физика
00:19
was awarded to two teams of astronomers
2
4000
2000
беше доделена на два тима астрономи
00:21
for a discovery that has been hailed
3
6000
3000
за откритие кое беше поздравено
00:24
as one of the most important
4
9000
2000
како едно од најважните
00:26
astronomical observations ever.
5
11000
2000
астрономски опсервации некогаш направени.
00:28
And today, after briefly describing what they found,
6
13000
2000
А денеска, откако накусо ќе опишам што тие откриле,
00:30
I'm going to tell you about a highly controversial framework
7
15000
3000
ќе ви зборувам за една многу контроверзна концепција
00:33
for explaining their discovery,
8
18000
3000
која го објаснува нивното откритие,
00:36
namely the possibility
9
21000
2000
имено, за можноста
00:38
that way beyond the Earth,
10
23000
2000
дека многу подалеку од Земјата,
00:40
the Milky Way and other distant galaxies,
11
25000
3000
од Млечниот пат и од другите далечни галаксии,
00:43
we may find that our universe
12
28000
2000
би можеле да откриеме дека нашиот универзум
00:45
is not the only universe,
13
30000
2000
не е единствениот универзум,
00:47
but is instead
14
32000
2000
туку, напротив, е
00:49
part of a vast complex of universes
15
34000
2000
дел од огромен комплекс универзуми
00:51
that we call the multiverse.
16
36000
2000
кој го нарекуваме „мултиверзум“.
00:53
Now the idea of a multiverse is a strange one.
17
38000
3000
Е сега, идејата за мултиверзум е чудна.
00:56
I mean, most of us were raised to believe
18
41000
2000
Мислам... повеќето од нас биле одгледани да веруваат
00:58
that the word "universe" means everything.
19
43000
3000
дека зборот "универзум" значи „сè“.
01:01
And I say most of us with forethought,
20
46000
3000
А претпазливо велам „повеќето од нас“
01:04
as my four-year-old daughter has heard me speak of these ideas since she was born.
21
49000
3000
зашто мојата четиригодишна ќерка ме слушна како
зборувам за овие идеи штом се роди.
зборувам за овие идеи штом се роди.
01:07
And last year I was holding her
22
52000
2000
Минатата година (кога) ја држев в раце
01:09
and I said, "Sophia,
23
54000
2000
ѝ реков: „Софија,
01:11
I love you more than anything in the universe."
24
56000
3000
те сакам повеќе од сè во универзумот".
01:14
And she turned to me and said, "Daddy,
25
59000
2000
А таа се сврти кон мене и рече: „Татичко,
01:16
universe or multiverse?"
26
61000
2000
од универзумот или од мултиверзумот?“
01:18
(Laughter)
27
63000
3000
(смеа)
01:21
But barring such an anomalous upbringing,
28
66000
3000
Но, и да го тргнеме на страна
ова несекојдневно предочување,
ова несекојдневно предочување,
01:24
it is strange to imagine
29
69000
2000
чудно е да се замислат
01:26
other realms separate from ours,
30
71000
2000
други „кралства“ (реалности), посебни од нашево,
01:28
most with fundamentally different features,
31
73000
2000
повеќето од нив
со фундаментално различни особености,
со фундаментално различни особености,
01:30
that would rightly be called universes of their own.
32
75000
3000
кои со право би се нарекувале
„универзуми по себе“.
„универзуми по себе“.
01:33
And yet,
33
78000
2000
А сепак,
01:35
speculative though the idea surely is,
34
80000
2000
макар што идејава, секако,
е шпекулативна,
е шпекулативна,
01:37
I aim to convince you
35
82000
2000
целам кон тоа да ве убедам
01:39
that there's reason for taking it seriously,
36
84000
2000
дека има резон да ја сфатите сериозно
01:41
as it just might be right.
37
86000
2000
зашто, едноставно, сосема веројатно е
да е точна.
да е точна.
01:43
I'm going to tell the story of the multiverse in three parts.
38
88000
3000
Приказната за мултиверзумот
ќе ви ја раскажам во три дела.
ќе ви ја раскажам во три дела.
01:46
In part one,
39
91000
2000
Во првиот дел
01:48
I'm going to describe those Nobel Prize-winning results
40
93000
2000
ќе ги опишам резултатите
кои се наградени со Нобелова награда
кои се наградени со Нобелова награда
01:50
and to highlight a profound mystery
41
95000
2000
и ќе фрлам светло
врз една длабока мистерија
врз една длабока мистерија
01:52
which those results revealed.
42
97000
2000
која тие резултати ја разоткриваат.
01:54
In part two,
43
99000
2000
Во вториот дел
01:56
I'll offer a solution to that mystery.
44
101000
2000
ќе понудам решение за мистеријата
01:58
It's based on an approach called string theory,
45
103000
2000
базирано на пристапот наречен
„Теорија на струни“ (String theory),
„Теорија на струни“ (String theory),
02:00
and that's where the idea of the multiverse
46
105000
2000
а токму тоа е делот во кој
идејата за мултиверзумот
идејата за мултиверзумот
02:02
will come into the story.
47
107000
2000
се појавува во приказната.
02:04
Finally, in part three,
48
109000
2000
Конечно, во третиот дел
02:06
I'm going to describe a cosmological theory
49
111000
2000
ќе опишам една космолошка теорија
02:08
called inflation,
50
113000
2000
(наречена „инфлација“)
02:10
which will pull all the pieces of the story together.
51
115000
3000
којашто ќе ги обедини сите делови од приказната.
02:13
Okay, part one starts back in 1929
52
118000
4000
Добро... значи, првиот дел започнува во 1929 година
02:17
when the great astronomer Edwin Hubble
53
122000
2000
кога големиот астроном
Едвин Хабл (Edwin Hubble)
Едвин Хабл (Edwin Hubble)
02:19
realized that the distant galaxies
54
124000
3000
увидел дека сите далечни галаксии
02:22
were all rushing away from us,
55
127000
2000
се оддалечуваат од нас,
02:24
establishing that space itself is stretching,
56
129000
2000
постулирајќи дека
и самиот простор се шири,
и самиот простор се шири,
02:26
it's expanding.
57
131000
2000
се зголемува.
02:28
Now this was revolutionary.
58
133000
3000
Е сега... ова било револуционерно.
02:31
The prevailing wisdom was that on the largest of scales
59
136000
3000
Преовладувало мудрувањето дека
во најголеми размери
во најголеми размери
02:34
the universe was static.
60
139000
2000
универзумот е статичен.
02:36
But even so,
61
141000
2000
Но, дури и така,
02:38
there was one thing that everyone was certain of:
62
143000
3000
постоела една работа
за која сите биле сигурни:
за која сите биле сигурни:
02:41
The expansion must be slowing down.
63
146000
3000
ширењето би морало
да се забавува (успорува).
да се забавува (успорува).
02:44
That, much as the gravitational pull of the Earth
64
149000
3000
Исто како што и земјината гравитација
02:47
slows the ascent of an apple tossed upward,
65
152000
3000
го забавува издигнувањето
на нагоре фрленото јаболкото,
на нагоре фрленото јаболкото,
02:50
the gravitational pull
66
155000
2000
и гравитациското влијание
02:52
of each galaxy on every other
67
157000
2000
на секоја галаксија врз другите
02:54
must be slowing
68
159000
2000
би морало да го забавува
02:56
the expansion of space.
69
161000
2000
ширењето на просторот.
02:58
Now let's fast-forward to the 1990s
70
163000
3000
Е сега, ајде да премотаме набрзина до 1990-тите
03:01
when those two teams of astronomers
71
166000
2000
кога тие два тима астрономи
03:03
I mentioned at the outset
72
168000
2000
(кои ги спомнав на почетокот)
03:05
were inspired by this reasoning
73
170000
2000
биле инспирирани од размислувањето
03:07
to measure the rate
74
172000
2000
да ја мерат
03:09
at which the expansion has been slowing.
75
174000
2000
стапката на забавување на ширењето.
03:11
And they did this
76
176000
2000
Ова го сториле
03:13
by painstaking observations
77
178000
2000
преку макотрпно опсервирање
03:15
of numerous distant galaxies,
78
180000
2000
на бројни далечни галаксии,
03:17
allowing them to chart
79
182000
2000
овозможувајќи им графички приказ
03:19
how the expansion rate has changed over time.
80
184000
3000
за тоа како стапката на ширење
се менувала во проекција време.
се менувала во проекција време.
03:22
Here's the surprise:
81
187000
3000
И еве го изненадувањето:
03:25
They found that the expansion is not slowing down.
82
190000
3000
откриле дека ширењето не забавува.
03:28
Instead they found that it's speeding up,
83
193000
2000
Наместо тоа, откриле дека забрзува,
03:30
going faster and faster.
84
195000
2000
движејќи (ширејќи) се
сè побрзо и побрзо.
сè побрзо и побрзо.
03:32
That's like tossing an apple upward
85
197000
2000
Тоа е како да фрлите јаболко нагоре
03:34
and it goes up faster and faster.
86
199000
2000
и тоа да се движи нагоре
сè побрзо и побрзо.
сè побрзо и побрзо.
03:36
Now if you saw an apple do that,
87
201000
2000
Е сега, доколку видевте јаболкото
кое се однесува така,
кое се однесува така,
03:38
you'd want to know why.
88
203000
2000
ќе сакавте да знаете „зошто?“.
03:40
What's pushing on it?
89
205000
2000
Што е го турка?
03:42
Similarly, the astronomers' results
90
207000
2000
Слично, резултатите на астрономите
03:44
are surely well-deserving of the Nobel Prize,
91
209000
3000
сосема се заслужни за Нобелова награда,
03:47
but they raised an analogous question.
92
212000
4000
но тие подигнаа
едно аналогно прашање.
едно аналогно прашање.
03:51
What force is driving all galaxies
93
216000
2000
Која сила предизвикува
сите галаксии
сите галаксии
03:53
to rush away from every other
94
218000
3000
меѓусебно да се оддалечуваат
03:56
at an ever-quickening speed?
95
221000
3000
со сè поголема брзина?
03:59
Well the most promising answer
96
224000
2000
Одговорот што највеќе ветува
04:01
comes from an old idea of Einstein's.
97
226000
3000
доаѓа од една стара Ајнштајнова идеја.
04:04
You see, we are all used to gravity
98
229000
2000
Видете... сите ние сме навикнале
дека гравитацијата
дека гравитацијата
04:06
being a force that does one thing,
99
231000
3000
е сила што прави една работа –
04:09
pulls objects together.
100
234000
2000
ги приближува предметите.
04:11
But in Einstein's theory of gravity,
101
236000
2000
Но, во Ајнштајновата теорија за гравитација,
04:13
his general theory of relativity,
102
238000
2000
во неговата генерална теорија за релативитет,
04:15
gravity can also push things apart.
103
240000
3000
гравитацијата може
и да ги раздалечува нештата.
и да ги раздалечува нештата.
04:18
How? Well according to Einstein's math,
104
243000
3000
Како? Е па...
според Ајнштајновата математика,
според Ајнштајновата математика,
04:21
if space is uniformly filled
105
246000
2000
доколку просторот е униформно исполнет
04:23
with an invisible energy,
106
248000
2000
со невидлива енергија,
04:25
sort of like a uniform, invisible mist,
107
250000
3000
нешто како униформа,
како невидлива магла,
како невидлива магла,
04:28
then the gravity generated by that mist
108
253000
3000
тогаш гравитацијата
која е генерирана од таа магла
која е генерирана од таа магла
04:31
would be repulsive,
109
256000
2000
би била одбивна –
04:33
repulsive gravity,
110
258000
2000
одбивна гравитација –
04:35
which is just what we need to explain the observations.
111
260000
3000
нешто што е точно тоа што ни треба
за да ги објасниме опсервациите.
за да ги објасниме опсервациите.
04:38
Because the repulsive gravity
112
263000
2000
Значи, одбивната гравитација
04:40
of an invisible energy in space --
113
265000
2000
на невидливата енергија во просторот –
04:42
we now call it dark energy,
114
267000
2000
сега веќе ова го нарекуваме
„темна енергија“ (dark energy),
„темна енергија“ (dark energy),
04:44
but I've made it smokey white here so you can see it --
115
269000
3000
но го претставив како бел чад
за да можете да ја видите –
за да можете да ја видите –
04:47
its repulsive gravity
116
272000
2000
нејзината одбивна гравитација
04:49
would cause each galaxy to push against every other,
117
274000
2000
ќе предизвика галаксијата да ја оттурнува
секоја друга галаксија,
секоја друга галаксија,
04:51
driving expansion to speed up,
118
276000
2000
предизвикувајќи ширењето да забрзува,
04:53
not slow down.
119
278000
2000
а не да забавува.
04:55
And this explanation
120
280000
2000
А ова објаснување
04:57
represents great progress.
121
282000
2000
претставува огромен напредок.
04:59
But I promised you a mystery
122
284000
3000
Но, ви ветив и мистерија
05:02
here in part one.
123
287000
2000
во првиов дел.
05:04
Here it is.
124
289000
2000
Еве ја.
05:06
When the astronomers worked out
125
291000
2000
Кога астрономите пресметале
05:08
how much of this dark energy
126
293000
3000
колкава количина од оваа темна енергија
05:11
must be infusing space
127
296000
2000
мора да се вбризга во просторот
05:13
to account for the cosmic speed up,
128
298000
2000
за да ѝ се препише космичкото забрзување,
05:15
look at what they found.
129
300000
2000
видете што открија.
05:24
This number is small.
130
309000
2000
Овој број е мал.
05:26
Expressed in the relevant unit,
131
311000
2000
Изразен во релевантната единица мерка,
05:28
it is spectacularly small.
132
313000
2000
тоа е спектакуларно мал број.
05:30
And the mystery is to explain this peculiar number.
133
315000
3000
А мистеријата е
да се објасни чудниот број.
да се објасни чудниот број.
05:33
We want this number
134
318000
2000
Сакаме овој број
05:35
to emerge from the laws of physics,
135
320000
2000
да произлезе од законите на физиката,
05:37
but so far no one has found a way to do that.
136
322000
3000
но, досега,
никој го нема најдено начинот за тоа.
никој го нема најдено начинот за тоа.
05:40
Now you might wonder,
137
325000
3000
Е сега... можеби ќе се запрашате:
05:43
should you care?
138
328000
2000
терба ли да ми е гајле?
05:45
Maybe explaining this number
139
330000
2000
Можеби објаснувањето за овој број
05:47
is just a technical issue,
140
332000
2000
е само едно техничко прашање,
05:49
a technical detail of interest to experts,
141
334000
3000
технички детал интересен за експертите,
05:52
but of no relevance to anybody else.
142
337000
2000
а без релевантност за кој било друг.
05:54
Well it surely is a technical detail,
143
339000
3000
Е па... секако дека е технички детал,
05:57
but some details really matter.
144
342000
2000
но некои детали навистина значат.
05:59
Some details provide
145
344000
2000
Некои детали овозможуваат
06:01
windows into uncharted realms of reality,
146
346000
2000
поглед кон непознатите подрачја од реалноста,
06:03
and this peculiar number may be doing just that,
147
348000
3000
а можно е овој чуден број
да го прави баш тоа –
да го прави баш тоа –
06:06
as the only approach that's so far made headway to explain it
148
351000
3000
како единствен пристап кој, досега,
забележал напредок во објаснувањето,
забележал напредок во објаснувањето,
06:09
invokes the possibility of other universes --
149
354000
3000
кој сугерира можност
за постоење на други универзуми –
за постоење на други универзуми –
06:12
an idea that naturally emerges from string theory,
150
357000
3000
идеја која природно произлегува
од теоријата на струни,
од теоријата на струни,
06:15
which takes me to part two: string theory.
151
360000
3000
што ме води до вториот дел:
теорија на струни.
теорија на струни.
06:18
So hold the mystery of the dark energy
152
363000
4000
Значи, држете ја
мистеријата на темната енергија
мистеријата на темната енергија
06:22
in the back of your mind
153
367000
2000
во позадина на вашиот ум
06:24
as I now go on to tell you
154
369000
2000
додека ви зборувам за
06:26
three key things about string theory.
155
371000
3000
трите клучни работи
околу теоријата на нишки.
околу теоријата на нишки.
06:29
First off, what is it?
156
374000
2000
Најпрвин... Што е тоа?
06:31
Well it's an approach to realize Einstein's dream
157
376000
3000
Е па... тоа е пристап
за реализација на Ајнштајновиот сон
за реализација на Ајнштајновиот сон
06:34
of a unified theory of physics,
158
379000
3000
за унифицирана теорија на физиката,
06:37
a single overarching framework
159
382000
2000
единствена сеопфатна рамка
06:39
that would be able to describe
160
384000
2000
која би можела да ги опише
06:41
all the forces at work in the universe.
161
386000
2000
сите сили
што дејствуваат во универзумот.
што дејствуваат во универзумот.
06:43
And the central idea of string theory
162
388000
2000
А централната идеја
кај теоријата на струни
кај теоријата на струни
06:45
is quite straightforward.
163
390000
2000
е прилично јасна.
06:47
It says that if you examine
164
392000
2000
Вели:
ако го испитувате
ако го испитувате
06:49
any piece of matter ever more finely,
165
394000
2000
кое било делче материја
сè подлабоко, сè поситно,
сè подлабоко, сè поситно,
06:51
at first you'll find molecules
166
396000
2000
најпрвин ќе најдете молекули,
06:53
and then you'll find atoms and subatomic particles.
167
398000
3000
а потоа ќе најдете
атоми и субатомски честички.
атоми и субатомски честички.
06:56
But the theory says that if you could probe smaller,
168
401000
2000
Но, теоријата вели и:
ако истражувате на уште поситно,
ако истражувате на уште поситно,
06:58
much smaller than we can with existing technology,
169
403000
3000
многу поситно одошто можеме
со постојната технологија,
со постојната технологија,
07:01
you'd find something else inside these particles --
170
406000
3000
во овие честички би нешле нешто друго –
07:04
a little tiny vibrating filament of energy,
171
409000
3000
мало, ситно
вибрирачко влакно енергија,
вибрирачко влакно енергија,
07:07
a little tiny vibrating string.
172
412000
3000
ситна ситна
вибрирачка струна.
вибрирачка струна.
07:10
And just like the strings on a violin,
173
415000
2000
И исто како и жиците на виолина,
07:12
they can vibrate in different patterns
174
417000
2000
струните можат да вибрираат
во различни обрасци,
во различни обрасци,
07:14
producing different musical notes.
175
419000
2000
произведувајќи различни музички ноти.
07:16
These little fundamental strings,
176
421000
2000
Овие мали, фундаметални струни,
07:18
when they vibrate in different patterns,
177
423000
2000
кога вибрираат во различни обрасци,
07:20
they produce different kinds of particles --
178
425000
2000
произведуваат различни видови честички –
07:22
so electrons, quarks, neutrinos, photons,
179
427000
2000
па така...
електрони, кваркови, неутрина, фотони и
електрони, кваркови, неутрина, фотони и
07:24
all other particles
180
429000
2000
сите други честички
07:26
would be united into a single framework,
181
431000
2000
би биле обединети
во една единствена рамка,
во една единствена рамка,
07:28
as they would all arise from vibrating strings.
182
433000
3000
бидејќи сите би настанувале
од вибрирачки струни.
од вибрирачки струни.
07:31
It's a compelling picture,
183
436000
3000
Ова е една неодолива слика,
07:34
a kind of cosmic symphony,
184
439000
2000
еден вид космичка симфонија,
07:36
where all the richness
185
441000
2000
каде сето богатство
07:38
that we see in the world around us
186
443000
2000
што го гледаме во светотот околу нас
07:40
emerges from the music
187
445000
2000
настанува од музиката
07:42
that these little, tiny strings can play.
188
447000
3000
којашто овие ситни ситни струни
можат да ја свират.
можат да ја свират.
07:45
But there's a cost
189
450000
2000
Но, си постои цена
07:47
to this elegant unification,
190
452000
2000
за оваа елегантна унификација
07:49
because years of research
191
454000
2000
зашто годините истражување
07:51
have shown that the math of string theory doesn't quite work.
192
456000
3000
имаат покажано дека математиката
не функционира баш-баш кај теоријата на нишки.
не функционира баш-баш кај теоријата на нишки.
07:54
It has internal inconsistencies,
193
459000
2000
Си има внатрешни неконзистентности,
07:56
unless we allow
194
461000
2000
освен ако ги дозволиме
07:58
for something wholly unfamiliar --
195
463000
3000
за нешто потполно непознато –
08:01
extra dimensions of space.
196
466000
3000
дополнителни димензии на просторот.
08:04
That is, we all know about the usual three dimensions of space.
197
469000
3000
А тоа е: сите ние знаеме за вообичаените
три димензии на просторот.
три димензии на просторот.
08:07
And you can think about those
198
472000
2000
И за нив можете да размислувате
08:09
as height, width and depth.
199
474000
3000
како за висина, ширина и длабочина.
08:12
But string theory says that, on fantastically small scales,
200
477000
3000
Но, теоријата на струни вели:
при фантастично мали размери,
при фантастично мали размери,
08:15
there are additional dimensions
201
480000
2000
постојат дополнителни димензии
08:17
crumpled to a tiny size so small
202
482000
2000
стуткани во ситна величина,
толку ситна
толку ситна
08:19
that we have not detected them.
203
484000
2000
што сеуште ги немаме детектирано.
08:21
But even though the dimensions are hidden,
204
486000
2000
Но, и покрај тоа што димензиите се скриени,
08:23
they would have an impact on things that we can observe
205
488000
3000
тие би имале влијание
врз нештата што можеме да ги набљудуваме
врз нештата што можеме да ги набљудуваме
08:26
because the shape of the extra dimensions
206
491000
3000
бидејќи формата на дополнителните димензии
08:29
constrains how the strings can vibrate.
207
494000
3000
го ограничува
начинот на вибрирање на струните.
начинот на вибрирање на струните.
08:32
And in string theory,
208
497000
2000
А во теоријата на струни,
08:34
vibration determines everything.
209
499000
3000
вибрацијата одредува сè.
08:37
So particle masses, the strengths of forces,
210
502000
2000
Па така, масата на честичките,
јачината на силите,
јачината на силите,
08:39
and most importantly, the amount of dark energy
211
504000
3000
и, најважно, количината на темната енергија
08:42
would be determined
212
507000
2000
би биле детерминирани
08:44
by the shape of the extra dimensions.
213
509000
2000
од формата на дополнителните димензии.
08:46
So if we knew the shape of the extra dimensions,
214
511000
3000
Значи, ако ја знаевме
формата на дополнителните димензии,
формата на дополнителните димензии,
08:49
we should be able to calculate these features,
215
514000
3000
би требало да можеме
да ги пресметаме овие карактеристики,
да ги пресметаме овие карактеристики,
08:52
calculate the amount of dark energy.
216
517000
3000
да го пресметаме
нивото на темната енергија.
нивото на темната енергија.
08:55
The challenge
217
520000
2000
Предизвикот е
08:57
is we don't know
218
522000
2000
тоа што не ја знаеме
08:59
the shape of the extra dimensions.
219
524000
3000
формата на овие дополнителни димензии.
09:02
All we have
220
527000
2000
Сè што имаме
09:04
is a list of candidate shapes
221
529000
2000
е листа на форми-кандидати
09:06
allowed by the math.
222
531000
3000
кои математиката ги дозволува.
09:09
Now when these ideas were first developed,
223
534000
2000
Е сега... кога овие идеи биле развиени за првпат,
09:11
there were only about five different candidate shapes,
224
536000
2000
имало само околу 5 различни форми-кандидати,
09:13
so you can imagine
225
538000
2000
па... можете да си замислите
09:15
analyzing them one-by-one
226
540000
2000
како ги анализираме една по една
09:17
to determine if any yield
227
542000
2000
за да одредиме дали некоја ги дозволува
09:19
the physical features we observe.
228
544000
2000
физичките особености кои ги набљудуваме.
09:21
But over time the list grew
229
546000
2000
Но, со тек на време листата растела
09:23
as researchers found other candidate shapes.
230
548000
2000
како што истражувачите
пронаоѓале други форми.
пронаоѓале други форми.
09:25
From five, the number grew into the hundreds and then the thousands --
231
550000
3000
Од вкупно пет, бројот пораснал на стотици,
а потоа и на илјадници –
а потоа и на илјадници –
09:28
A large, but still manageable, collection to analyze,
232
553000
3000
голема, но сепак справлива
колекција за анализа,
колекција за анализа,
09:31
since after all,
233
556000
2000
бидејќи, после сè,
09:33
graduate students need something to do.
234
558000
3000
дипломците треба да работат нешто.
09:36
But then the list continued to grow
235
561000
2000
Но листата продолжила да расте
09:38
into the millions and the billions, until today.
236
563000
3000
во милиони и милијарди, сè до денеска.
09:41
The list of candidate shapes
237
566000
2000
Листата на форми-кандидати
09:43
has soared to about 10 to the 500.
238
568000
5000
се настаса до 10 на 500-та.
09:48
So, what to do?
239
573000
3000
И... што да се прави?
09:51
Well some researchers lost heart,
240
576000
3000
Некои истражувачи станаа резигнирани,
09:54
concluding that was so many candidate shapes for the extra dimensions,
241
579000
3000
заклучувајќи дека има толку многу
форми-кандидати за дополнителните димензии,
форми-кандидати за дополнителните димензии,
09:57
each giving rise to different physical features,
242
582000
3000
доведувајќи (секоја од нив) до
различни физички особености,
различни физички особености,
10:00
string theory would never make
243
585000
2000
така да теоријата на струни никогаш не би дала
10:02
definitive, testable predictions.
244
587000
2000
конечни, експериментални предвидувања.
10:04
But others turned this issue on its head,
245
589000
4000
Но... други се зафатија со овој проблем и од друг агол,
10:08
taking us to the possibility of a multiverse.
246
593000
2000
водејќи нè до можноста за мултиверзум.
10:10
Here's the idea.
247
595000
2000
Еве ја идејата:
10:12
Maybe each of these shapes is on an equal footing with every other.
248
597000
3000
можеби секоја од овие форми
е на еднакво рамниште со секоја друга.
е на еднакво рамниште со секоја друга.
10:15
Each is as real as every other,
249
600000
2000
Можеби секоја е реална колку и останатите
10:17
in the sense
250
602000
2000
во смисла дека
10:19
that there are many universes,
251
604000
2000
постојат многу универзуми,
10:21
each with a different shape, for the extra dimensions.
252
606000
3000
секој со поинаква форма
за дополнителните димензии.
за дополнителните димензии.
10:24
And this radical proposal
253
609000
2000
А овој радикален предлог
10:26
has a profound impact on this mystery:
254
611000
3000
има фундаментално влијание врз мистеријата:
10:29
the amount of dark energy revealed by the Nobel Prize-winning results.
255
614000
3000
количината на темна енергија откриена
во резултатите (оние наградените со Нобелова).
во резултатите (оние наградените со Нобелова).
10:32
Because you see,
256
617000
2000
Зашто, видете...
10:34
if there are other universes,
257
619000
3000
ако постојат други универзуми,
10:37
and if those universes
258
622000
2000
и ако тие универзуми
10:39
each have, say, a different shape for the extra dimensions,
259
624000
4000
(секој од нив) имаат
различна форма за дополнителните димензии,
различна форма за дополнителните димензии,
10:43
then the physical features of each universe will be different,
260
628000
2000
тогаш физичките особености кај секој универзум ќе
бидат различни,
бидат различни,
10:45
and in particular,
261
630000
2000
а, поподробно,
10:47
the amount of dark energy in each universe
262
632000
2000
и нивото на темната енергија во секој универзум
10:49
will be different.
263
634000
2000
ќе биде различно.
10:51
Which means that the mystery
264
636000
2000
Што значи дека мистеријата
10:53
of explaining the amount of dark energy we've now measured
265
638000
2000
за објаснување на количината на темна енергија
(којашто сега ја измеривме)
(којашто сега ја измеривме)
10:55
would take on a wholly different character.
266
640000
3000
би се здобила со сосема поинаков карактер.
10:58
In this context,
267
643000
2000
Во овој контекст,
11:00
the laws of physics can't explain one number for the dark energy
268
645000
3000
законите на физиката не можат да објаснат
еден број за темната енергија
еден број за темната енергија
11:03
because there isn't just one number,
269
648000
3000
затоа што нема само еден број.
11:06
there are many numbers.
270
651000
2000
Постојат многу броеви.
11:08
Which means
271
653000
2000
Што значи дека
11:10
we have been asking the wrong question.
272
655000
3000
сме прашувале погрешно прашање.
11:13
It's that the right question to ask is,
273
658000
2000
Вистинското прашање кое треба да се постави е:
11:15
why do we humans find ourselves in a universe
274
660000
3000
зошто ние луѓето се наоѓаме во универзум
11:18
with a particular amount of dark energy we've measured
275
663000
3000
со одредено ниво на темна енергија кое го измеривме,
11:21
instead of any of the other possibilities
276
666000
3000
а не се наоѓаме во другите можности
11:24
that are out there?
277
669000
2000
кои се таму некаде?
11:26
And that's a question on which we can make headway.
278
671000
3000
Е ова е прашање со кое
можеме да постигнеме напредок.
можеме да постигнеме напредок.
11:29
Because those universes
279
674000
2000
Бидејќи оние универзуми
11:31
that have much more dark energy than ours,
280
676000
2000
коишто имаат многу повеќе темна енергија
отколку нашиот,
отколку нашиот,
11:33
whenever matter tries to clump into galaxies,
281
678000
3000
секогаш кога материјата ќе се обиде
да формира галаксии,
да формира галаксии,
11:36
the repulsive push of the dark energy is so strong
282
681000
3000
одбивното влијание на темната енергија
е толку силно
е толку силно
11:39
that it blows the clump apart
283
684000
2000
што доведува до распарчување,
11:41
and galaxies don't form.
284
686000
2000
па не се формираат галаксии.
11:43
And in those universes that have much less dark energy,
285
688000
3000
А во оние универзуми кои имаат
многу помалку темна енергија,
многу помалку темна енергија,
11:46
well they collapse back on themselves so quickly
286
691000
2000
е тие се самоуништуваат толку брзо
11:48
that, again, galaxies don't form.
287
693000
3000
така што, повторно,
не се формираат галаксии.
не се формираат галаксии.
11:51
And without galaxies, there are no stars, no planets
288
696000
3000
А, без галаксии нема звезди, нема планети
11:54
and no chance
289
699000
2000
и нема можност
11:56
for our form of life
290
701000
2000
за нашата форма на живот
11:58
to exist in those other universes.
291
703000
2000
да постои во тие други универзуми.
12:00
So we find ourselves in a universe
292
705000
2000
Значи, се наоѓаме во универзум
12:02
with the particular amount of dark energy we've measured
293
707000
3000
со карактеристичната количина темна енергија
којашто ја измеривме
којашто ја измеривме
12:05
simply because our universe has conditions
294
710000
3000
само затоа што нашиот универзум ги има условите
12:08
hospitable to our form of life.
295
713000
4000
кои се гостопримливи за нашата форма на живот.
12:12
And that would be that.
296
717000
2000
И тоа би било тоа.
12:14
Mystery solved,
297
719000
2000
Мистеријата е решена,
12:16
multiverse found.
298
721000
2000
мултиверзумот пронајден.
12:18
Now some find this explanation unsatisfying.
299
723000
5000
Е сега... некои сметаат дека
ова објаснување е незадоволително.
ова објаснување е незадоволително.
12:23
We're used to physics
300
728000
2000
Од физиката сме навикнале
12:25
giving us definitive explanations for the features we observe.
301
730000
3000
да добиваме дефинитивни објаснувања
за особеностите што ги набљудуваме.
за особеностите што ги набљудуваме.
12:28
But the point is,
302
733000
2000
Но, поентата е:
12:30
if the feature you're observing
303
735000
3000
ако особеноста што ја набљудувате
12:33
can and does take on
304
738000
2000
може да има и има
12:35
a wide variety of different values
305
740000
2000
широк спектар на различни вредности
12:37
across the wider landscape of reality,
306
742000
3000
низ поширокиот пејзаж на реалноста,
12:40
then thinking one explanation
307
745000
2000
тогаш мислењето
за едно единствено објаснување
за едно единствено објаснување
12:42
for a particular value
308
747000
2000
за одредена вредност,
12:44
is simply misguided.
309
749000
3000
едноставно, е погрешно.
12:47
An early example
310
752000
2000
Еден стар пример
12:49
comes from the great astronomer Johannes Kepler
311
754000
3000
доаѓа од големиот астроном
Јоханес Кеплер (Johannes Kepler)
Јоханес Кеплер (Johannes Kepler)
12:52
who was obsessed with understanding
312
757000
2000
кој бил опседнат да разбере
12:54
a different number --
313
759000
2000
еден друг број –
12:56
why the Sun is 93 million miles away from the Earth.
314
761000
4000
зошто Сонцето е оддалечено
93 милиони милји од Земјата?
93 милиони милји од Земјата?
13:00
And he worked for decades trying to explain this number,
315
765000
3000
И работел со декади,
обидувајќи се да го објасни овој број,
обидувајќи се да го објасни овој број,
13:03
but he never succeeded, and we know why.
316
768000
3000
но никогаш не успеал, а ние знаеме и зошто.
13:06
Kepler was asking
317
771000
2000
Кеплер го поставувал
13:08
the wrong question.
318
773000
2000
погрешното прашање.
13:10
We now know that there are many planets
319
775000
3000
Ние сега знаеме дека има многу планети
13:13
at a wide variety of different distances from their host stars.
320
778000
3000
на различна оддалеченост од нивната ѕвезда-домаќин.
13:16
So hoping that the laws of physics
321
781000
3000
Па, да се надевате дека законите на физиката
13:19
will explain one particular number, 93 million miles,
322
784000
3000
ќе објаснат еден конкретен број,
93 милиони милји,
93 милиони милји,
13:22
well that is simply wrongheaded.
323
787000
3000
е тоа, едноставно, е погрешна насока.
13:25
Instead the right question to ask is,
324
790000
2000
Наместо тоа, вистинското прашање е:
13:27
why do we humans find ourselves on a planet
325
792000
3000
зошто ние луѓето се наоѓаме на планета
13:30
at this particular distance,
326
795000
2000
која е на оваа специфична оддалеченост,
13:32
instead of any of the other possibilities?
327
797000
3000
а не на некоја од другите можни?
13:35
And again, that's a question we can answer.
328
800000
3000
И повторно, тоа е прашање
кое можеме да го одговориме.
кое можеме да го одговориме.
13:38
Those planets which are much closer to a star like the Sun
329
803000
3000
Оние планети коишто се
многу поблиску до звезда како Сонцето
многу поблиску до звезда како Сонцето
13:41
would be so hot
330
806000
2000
би биле толку врели
13:43
that our form of life wouldn't exist.
331
808000
2000
што нашата форма на живот не би постоела.
13:45
And those planets that are much farther away from the star,
332
810000
3000
А оние планети кои се
многу подалеку од ѕвездата,
многу подалеку од ѕвездата,
13:48
well they're so cold
333
813000
2000
е па... тие би биле кочан-ладни
13:50
that, again, our form of life would not take hold.
334
815000
2000
така што, повторно,
нашата форма на живот не би се развила.
нашата форма на живот не би се развила.
13:52
So we find ourselves
335
817000
2000
Па така, се наоѓаме себе си
13:54
on a planet at this particular distance
336
819000
2000
на планета која е
на ваква специфична оддалеченост
на ваква специфична оддалеченост
13:56
simply because it yields conditions
337
821000
2000
само затшто ги обезбедува условите
13:58
vital to our form of life.
338
823000
3000
што се витални за нашата форма на живот.
14:01
And when it comes to planets and their distances,
339
826000
3000
А кога станува збор за планетите
и за нивните оддалечености,
и за нивните оддалечености,
14:04
this clearly is the right kind of reasoning.
340
829000
4000
тоа, кристално јасно,
е правилниот начин на размислување.
е правилниот начин на размислување.
14:08
The point is,
341
833000
2000
Поентата е:
14:10
when it comes to universes and the dark energy that they contain,
342
835000
3000
кога станува збор за универзумите
и за темната енергија која тие ја содржат,
и за темната енергија која тие ја содржат,
14:13
it may also be the right kind of reasoning.
343
838000
4000
ова, исто така, би можел да биде
правилниот начин на размислување.
правилниот начин на размислување.
14:17
One key difference, of course,
344
842000
3000
Една клучна разлика, се разбира,
14:20
is we know that there are other planets out there,
345
845000
2000
е дека знаеме дека
постојат други планети таму некаде,
постојат други планети таму некаде,
14:22
but so far I've only speculated on the possibility
346
847000
3000
но досега шпекулирав единствено за можноста
14:25
that there might be other universes.
347
850000
2000
дека би можело да има и други универзуми.
14:27
So to pull it all together,
348
852000
2000
Па, за да резимираме
14:29
we need a mechanism
349
854000
2000
ни треба механизам
14:31
that can actually generate other universes.
350
856000
3000
кој ќе може да генерира други универзуми.
14:34
And that takes me to my final part, part three.
351
859000
3000
И тоа ме води до последниот, третиот дел.
14:37
Because such a mechanism has been found
352
862000
3000
Бидејќи таков механизам бил откриен
14:40
by cosmologists trying to understand the Big Bang.
353
865000
3000
од страна на космолозите кои се обидувале
да го разберат Биг Бенг-от (Big Bang).
да го разберат Биг Бенг-от (Big Bang).
14:43
You see, when we speak of the Big Bang,
354
868000
2000
Гледате... кога зборуваме
за Биг Бенг (Големата експлозија),
за Биг Бенг (Големата експлозија),
14:45
we often have an image
355
870000
2000
често имаме слика
14:47
of a kind of cosmic explosion
356
872000
2000
за еден вид космичка експлозија
14:49
that created our universe
357
874000
2000
која го создала нашиот универзум
14:51
and set space rushing outward.
358
876000
3000
и која го поставила просторот
да брза кон надвор (да се шири).
да брза кон надвор (да се шири).
14:54
But there's a little secret.
359
879000
2000
Но, има една мала тајна.
14:56
The Big Bang leaves out something pretty important,
360
881000
3000
Големата експлозија изостава нешто многу важно,
14:59
the Bang.
361
884000
2000
експлозијата.
15:01
It tells us how the universe evolved after the Bang,
362
886000
3000
Ни кажува како универзумотсе развил
после експлозијата,
после експлозијата,
15:04
but gives us no insight
363
889000
2000
но не ни дава увид
15:06
into what would have powered the Bang itself.
364
891000
4000
во тоа што би можело
да ја омоќни самата експлозија.
да ја омоќни самата експлозија.
15:10
And this gap was finally filled
365
895000
2000
А оваа празнина конечно беше пополнета
15:12
by an enhanced version of the Big Bang theory.
366
897000
2000
преку подобрената верзија на Биг Бенг теоријата.
15:14
It's called inflationary cosmology,
367
899000
3000
Се вика „инфлациска космологија“
15:17
which identified a particular kind of fuel
368
902000
4000
којашто идентификуваше
специфичен вид гориво
специфичен вид гориво
15:21
that would naturally generate
369
906000
2000
кое природно би генерирало
15:23
an outward rush of space.
370
908000
2000
ширење на просторот кон надвор.
15:25
The fuel is based on something called a quantum field,
371
910000
3000
Горивото се базира на нешто што е наречено
„квантно поле“,
„квантно поле“,
15:28
but the only detail that matters for us
372
913000
3000
но единствениот детал кој за нас е важен
15:31
is that this fuel proves to be so efficient
373
916000
3000
е дека ова гориво докажува дека е толку ефикасно
15:34
that it's virtually impossible
374
919000
2000
што практично е невозможно
15:36
to use it all up,
375
921000
2000
да се потроши,
15:38
which means in the inflationary theory,
376
923000
2000
што во инфлациската теорија значи дека
15:40
the Big Bang giving rise to our universe
377
925000
3000
Биг Бенг-от којшто го создал нашиот универзум
15:43
is likely not a one-time event.
378
928000
3000
најверојатно и не е еднократен настан.
15:46
Instead the fuel not only generated our Big Bang,
379
931000
3000
Горивото не само што го создало нашиот Биг Бенг,
15:49
but it would also generate countless other Big Bangs,
380
934000
6000
туку и би генерирало безброј други Биг Бенг-ови,
15:55
each giving rise to its own separate universe
381
940000
3000
секој од нив создавајќи засебни универзуми,
15:58
with our universe becoming but one bubble
382
943000
2000
при што, нашиот универзум би станал еден меур
16:00
in a grand cosmic bubble bath of universes.
383
945000
3000
во големата космолошка
меур-бања од универзуми.
меур-бања од универзуми.
16:03
And now, when we meld this with string theory,
384
948000
2000
И сега, кога ова ќе го споиме со теоријата на струни,
16:05
here's the picture we're led to.
385
950000
2000
еве ја сликата до која сме доведени.
16:07
Each of these universes has extra dimensions.
386
952000
2000
Секој од овие универзуми
има дополнителни димензии.
има дополнителни димензии.
16:09
The extra dimensions take on a wide variety of different shapes.
387
954000
3000
Дополнителните димензии имаат
њирок спектар од различни форми.
њирок спектар од различни форми.
16:12
The different shapes yield different physical features.
388
957000
3000
Различните форми даваат
различни физички особености.
различни физички особености.
16:15
And we find ourselves in one universe instead of another
389
960000
3000
А ние се наоѓаме во еден универзум
наместо во некој друг
наместо во некој друг
16:18
simply because it's only in our universe
390
963000
3000
едноставно зашто
само во нашиот универзум
само во нашиот универзум
16:21
that the physical features, like the amount of dark energy,
391
966000
3000
физичките особености,
како и нивото на темна енергија
како и нивото на темна енергија
16:24
are right for our form of life to take hold.
392
969000
4000
се подобни за одржување
на нашата форма на живот.
на нашата форма на живот.
16:28
And this is the compelling but highly controversial picture
393
973000
3000
Ова е примамливата, но и
многу контроверзна слика
многу контроверзна слика
16:31
of the wider cosmos
394
976000
2000
за поширокиот космос
16:33
that cutting-edge observation and theory
395
978000
2000
којашто најновите опсервации и технологија
16:35
have now led us to seriously consider.
396
980000
4000
нè наведуваат сериозно да ја земеме предвид.
16:39
One big remaining question, of course, is,
397
984000
4000
Големо прашање кое преостанува е:
16:43
could we ever confirm
398
988000
3000
дали некогаш ќе го потврдиме
16:46
the existence of other universes?
399
991000
3000
постоењето на други универзуми?
16:49
Well let me describe
400
994000
2000
Е па, дозволете да опишам
16:51
one way that might one day happen.
401
996000
3000
еден начин за како тоа
би можело еден ден да се случи.
би можело еден ден да се случи.
16:54
The inflationary theory
402
999000
2000
Инфлациската теорија
16:56
already has strong observational support.
403
1001000
2000
веќе има силна опсервациска поддршка
16:58
Because the theory predicts
404
1003000
2000
зашто теоријата предвидува
17:00
that the Big Bang would have been so intense
405
1005000
2000
дека Биг Бенг-от би бил толку силен
17:02
that as space rapidly expanded,
406
1007000
3000
што, како што просторот рапидно се ширел,
17:05
tiny quantum jitters from the micro world
407
1010000
2000
така мали квантни бранови од микро светот
17:07
would have been stretched out to the macro world,
408
1012000
3000
би се протегнале до макро светот,
17:10
yielding a distinctive fingerprint,
409
1015000
3000
давајќи карактеристичен отпечаток,
17:13
a pattern of slightly hotter spots and slightly colder spots,
410
1018000
2000
образец на нешто потопли места
и на нешто поладни места
и на нешто поладни места
17:15
across space,
411
1020000
2000
низ просторот
17:17
which powerful telescopes have now observed.
412
1022000
3000
што, сега веќе, е опсервирано со моќни телескопи.
17:20
Going further, if there are other universes,
413
1025000
3000
Понатаму, ако постојат други универзуми,
17:23
the theory predicts that every so often
414
1028000
2000
теоријата предвидува дека кога тогаш
17:25
those universes can collide.
415
1030000
2000
тие универзуми може да се судрат.
17:27
And if our universe got hit by another,
416
1032000
2000
И ако нашиот универзум биде удрен од друг,
17:29
that collision
417
1034000
2000
тој судир
17:31
would generate an additional subtle pattern
418
1036000
2000
ќе создаде дополнителен суптилен образец
17:33
of temperature variations across space
419
1038000
2000
на температурни варијации низ просторот
17:35
that we might one day
420
1040000
2000
коишто, еден ден,
17:37
be able to detect.
421
1042000
2000
би можеле да ги детектираме.
17:39
And so exotic as this picture is,
422
1044000
3000
И колку и да е егзотична оваа слика,
17:42
it may one day be grounded
423
1047000
2000
еден ден може да биде поткрепена
17:44
in observations,
424
1049000
2000
и со опсервации,
17:46
establishing the existence of other universes.
425
1051000
3000
потврдувајќи го постоењето на други универзуми.
17:49
I'll conclude
426
1054000
2000
Ќе завршам
17:51
with a striking implication
427
1056000
3000
со една впечатлива импликација
17:54
of all these ideas
428
1059000
2000
од сите овие идеи
17:56
for the very far future.
429
1061000
2000
за многу далечната иднина.
17:58
You see, we learned
430
1063000
2000
Гледате... научивме
18:00
that our universe is not static,
431
1065000
2000
дека нашиот универзум не е статичен,
18:02
that space is expanding,
432
1067000
2000
дека просторот се шири,
18:04
that that expansion is speeding up
433
1069000
2000
дека ширењето забрзува и дека
18:06
and that there might be other universes
434
1071000
2000
би можело да постојат и други универзуми,
18:08
all by carefully examining
435
1073000
2000
а сето тоа преку внимателно испитување
18:10
faint pinpoints of starlight
436
1075000
2000
на бледи точки звездена светлина
18:12
coming to us from distant galaxies.
437
1077000
3000
која кон нас доаѓа
од далечните галаксии.
од далечните галаксии.
18:15
But because the expansion is speeding up,
438
1080000
3000
Но, бидејќи ширењето забрзува,
18:18
in the very far future,
439
1083000
2000
во многу далечната иднина
18:20
those galaxies will rush away so far and so fast
440
1085000
3000
тие галаксии ќе отидат толку далеку и толку брзо
18:23
that we won't be able to see them --
441
1088000
3000
што нема ни да можеме да ги видиме –
18:26
not because of technological limitations,
442
1091000
2000
не поради технолошки ограничувања,
18:28
but because of the laws of physics.
443
1093000
2000
туку поради законите на физиката.
18:30
The light those galaxies emit,
444
1095000
2000
Светлината што ја емитираат тие галаксии,
18:32
even traveling at the fastest speed, the speed of light,
445
1097000
3000
дури и кога патува со најголемата брзина,
брзината на светлината,
брзината на светлината,
18:35
will not be able to overcome
446
1100000
2000
нема да може да ја надмине
18:37
the ever-widening gulf between us.
447
1102000
3000
сè поголемата оддалеченост помеѓу нас.
18:40
So astronomers in the far future
448
1105000
2000
Оттука, астрономите од далечната иднина
18:42
looking out into deep space
449
1107000
2000
кои ќе гледаат длабоко во просторот
18:44
will see nothing but an endless stretch
450
1109000
3000
ќе видат ништо друго освен безгранично пространство
18:47
of static, inky, black stillness.
451
1112000
4000
на статична, модра и темна тишина.
18:51
And they will conclude
452
1116000
2000
И ќе заклучат
18:53
that the universe is static and unchanging
453
1118000
2000
дека универзумот е статичен и непроменлив
18:55
and populated by a single central oasis of matter
454
1120000
3000
и населен со единствена централна оаза од материја
18:58
that they inhabit --
455
1123000
2000
на којашто тие живеат –
19:00
a picture of the cosmos
456
1125000
2000
слика на космосот
19:02
that we definitively know to be wrong.
457
1127000
3000
за која знаеме дека дефинитивно е погрешна.
19:05
Now maybe those future astronomers will have records
458
1130000
3000
Е сега, можеби тие идни астрономи
ќе имаат записи
ќе имаат записи
19:08
handed down from an earlier era,
459
1133000
2000
наследени од претходно доба,
19:10
like ours,
460
1135000
2000
(пример: нашето)
19:12
attesting to an expanding cosmos
461
1137000
2000
коишто сведочат за експанзивен космос
19:14
teeming with galaxies.
462
1139000
2000
кој е преполн со галаксии.
19:16
But would those future astronomers
463
1141000
2000
Но дали тие идни астрономи
19:18
believe such ancient knowledge?
464
1143000
3000
би верувале во едно толку древно знаење?
19:21
Or would they believe
465
1146000
2000
Или дали би верувале
19:23
in the black, static empty universe
466
1148000
3000
во врн, статичен и празен универзум
19:26
that their own state-of-the-art observations reveal?
467
1151000
4000
којшто им го покажуваат нивните
високо технолошки опсервации?
високо технолошки опсервации?
19:30
I suspect the latter.
468
1155000
2000
Сметам дека ќе се случи второто.
19:32
Which means that we are living
469
1157000
2000
Што значи дека ние живееме
19:34
through a remarkably privileged era
470
1159000
3000
во неверојатно привилегирано доба
19:37
when certain deep truths about the cosmos
471
1162000
2000
кога одредени длабоки вистини за космосот
19:39
are still within reach
472
1164000
2000
сè уште се на дофат
19:41
of the human spirit of exploration.
473
1166000
2000
на човечкиот истражувачки дух.
19:43
It appears that it may not always be that way.
474
1168000
5000
Се чини дека тоа
не може засекогаш да биде така
не може засекогаш да биде така
19:48
Because today's astronomers,
475
1173000
2000
бидејќи денешните астрономи,
19:50
by turning powerful telescopes to the sky,
476
1175000
3000
вртејќи ги моќните телескопи кон небото,
19:53
have captured a handful of starkly informative photons --
477
1178000
3000
снимија грст јасни и информативни фотони –
19:56
a kind of cosmic telegram
478
1181000
3000
еден вид космичка телеграма
19:59
billions of years in transit.
479
1184000
2000
која е милијарди години во оптек.
20:01
and the message echoing across the ages is clear.
480
1186000
4000
А и пораката која одзвонува низ годините е јасна.
20:05
Sometimes nature guards her secrets
481
1190000
3000
Понекогаш природата си ги чува тајните
20:08
with the unbreakable grip
482
1193000
2000
со помош на нескршливиот стисок
20:10
of physical law.
483
1195000
2000
на законот на физиката.
20:12
Sometimes the true nature of reality beckons
484
1197000
4000
Понекогаш вистинската природа на реалноста демнее
20:16
from just beyond the horizon.
485
1201000
3000
точно од зад хоризонтот.
20:19
Thank you very much.
486
1204000
2000
Ви благодарам многу.
20:21
(Applause)
487
1206000
4000
(аплауз)
20:25
Chris Anderson: Brian, thank you.
488
1210000
2000
Крис Андерсон: Брајан, ви благодарам.
20:27
The range of ideas you've just spoken about
489
1212000
2000
Опсегот на идеи за коишто зборувавте е
20:29
are dizzying, exhilarating, incredible.
490
1214000
3000
вртоглав, возбудлив, неверојатен.
20:32
How do you think
491
1217000
2000
Што мислиш
20:34
of where cosmology is now,
492
1219000
2000
каде се наоѓа космологијата сега,
20:36
in a sort of historical side?
493
1221000
2000
гледано во историска рамка?
20:38
Are we in the middle of something unusual historically in your opinion?
494
1223000
3000
Дали се наоѓаме во нешто
историски необично, според тебе?
историски необично, според тебе?
20:41
BG: Well it's hard to say.
495
1226000
2000
БГ: Тешко е да се каже.
20:43
When we learn that astronomers of the far future
496
1228000
3000
Кога дознаваме дека
астрономите од далечната иднина
астрономите од далечната иднина
20:46
may not have enough information to figure things out,
497
1231000
3000
може да немаат доволно информации
за да ги разберат нештата
за да ги разберат нештата
20:49
the natural question is, maybe we're already in that position
498
1234000
3000
природното прашање е:
можеби ние веќе и сме во таа позиција
можеби ние веќе и сме во таа позиција
20:52
and certain deep, critical features of the universe
499
1237000
3000
и одредени длабоки,
критични особености на универзумот
критични особености на универзумот
20:55
already have escaped our ability to understand
500
1240000
3000
веќе ни имаат избегано од способноста да разбереме
20:58
because of how cosmology evolves.
501
1243000
2000
поради начинот на кој космологијата еволуира.
21:00
So from that perspective,
502
1245000
2000
Значи, од таа перспектива,
21:02
maybe we will always be asking questions
503
1247000
2000
можеби засекогаш ќе поставуваме прашања
21:04
and never be able to fully answer them.
504
1249000
2000
и никогаш нема да можеме
целосно да ги одговориме.
целосно да ги одговориме.
21:06
On the other hand, we now can understand
505
1251000
2000
Од друга страна, пак,
сега можеме да разбереме
сега можеме да разбереме
21:08
how old the universe is.
506
1253000
2000
колку е стар универзумот.
21:10
We can understand
507
1255000
2000
Можеме да разбереме
21:12
how to understand the data from the microwave background radiation
508
1257000
3000
како да ги објасниме податоците добиени од
позадинската микробранова радијација
позадинската микробранова радијација
21:15
that was set down 13.72 billion years ago --
509
1260000
3000
која започнала пред 13.72 милијарди години –
21:18
and yet, we can do calculations today to predict how it will look
510
1263000
2000
а сепак, денеска можеме да правиме пресметки
за да предвидиме како ќе изгледа
за да предвидиме како ќе изгледа
21:20
and it matches.
511
1265000
2000
и се совпаѓа.
21:22
Holy cow! That's just amazing.
512
1267000
2000
Боже мој!
Тоа е неверојатно.
Тоа е неверојатно.
21:24
So on the one hand, it's just incredible where we've gotten,
513
1269000
3000
Значи, од една страна,
едноставно е неверојатно до каде стигнавме,
едноставно е неверојатно до каде стигнавме,
21:27
but who knows what sort of blocks we may find in the future.
514
1272000
4000
но кој да знае на какви сè пречки
може да наидеме во иднина.
може да наидеме во иднина.
21:31
CA: You're going to be around for the next few days.
515
1276000
3000
KA: Ќе бидеш овде следниве неколку дена.
21:34
Maybe some of these conversations can continue.
516
1279000
2000
Можеби некои од овие разговори ќе продолжат.
21:36
Thank you. Thank you, Brian. (BG: My pleasure.)
517
1281000
2000
Ти благодарам. Ти благодарам, Брајан.
(БГ: Ми беше задоволство.)
(БГ: Ми беше задоволство.)
21:38
(Applause)
518
1283000
3000
(аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Brian Greene - PhysicistBrian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe.
Why you should listen
Greene, a professor of physics and mathematics at Columbia University, has focused on unified theories for more than 25 years, and has written several best-selling and non-technical books on the subject including The Elegant Universe, a Pulitzer finalist, and The Fabric of the Cosmos — each of which has been adapted into a NOVA mini-series. His latest book, The Hidden Reality, explores the possibility that our universe is not the only universe.
Greene believes science must be brought to general audiences in new and compelling ways, such as his live stage odyssey, Icarus at the Edge of Time, with original orchestral score by Philip Glass, and the annual World Science Festival, which he co-founded in 2008 with journalist Tracy Day.
Brian Greene | Speaker | TED.com