TEDWomen 2017
Lera Boroditsky: How language shapes the way we think
Lera Boroditsky: Hoe taal de manier vormt waarop we denken
Filmed:
Readability: 3.3
9,816,653 views
Er worden wereldwijd ongeveer 7000 talen gesproken -- en die hebben verschillende geluiden, woordenschatten en opbouwen, maar vormen ze de manier waarop we denken? Cognitief wetenschapper Lera Boroditsky laat ons voorbeelden zien -- van de Aboriginals in Australië die windrichtingen gebruiken in plaats van links en rechts, tot de Russen die meerdere woorden voor blauw hebben -- en dat suggereert dat het antwoord daarop volmondig 'ja' is. "Het mooie van de taalkundige diversiteit is dat je ziet hoe ingenieus en flexibel de menselijke geest is", zegt Boroditsky. "De menselijke geest heeft niet slechts een universum uitgevonden, maar 7000."
Lera Boroditsky - Cognitive scientist
Lera Boroditsky is trying to figure out how humans get so smart. Full bio
Lera Boroditsky is trying to figure out how humans get so smart. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
So, I'll be speaking to you
using language ...
using language ...
0
940
2575
Ik praat tegen je door taal te gebruiken,
omdat ik dat kan.
00:16
because I can.
1
4090
1520
Een van die bijzondere dingen
die we als mens hebben.
die we als mens hebben.
00:17
This is one these magical abilities
that we humans have.
that we humans have.
2
5634
3153
We kunnen ingewikkelde gedachtes
overbrengen naar een ander.
overbrengen naar een ander.
00:21
We can transmit really complicated
thoughts to one another.
thoughts to one another.
3
9114
3952
Ik maak nu dus geluiden met mijn mond,
00:25
So what I'm doing right now is,
I'm making sounds with my mouth
I'm making sounds with my mouth
4
13479
3595
terwijl ik ademhaal.
00:29
as I'm exhaling.
5
17098
1215
Ik maak tonen, sisklanken en pufjes,
00:30
I'm making tones and hisses and puffs,
6
18337
2348
00:32
and those are creating
air vibrations in the air.
air vibrations in the air.
7
20709
3010
die zorgen voor trillingen in de lucht.
Die luchttrillingen komen bij jou terecht,
00:35
Those air vibrations are traveling to you,
8
23743
2446
ze laten je trommelvliezen bewegen,
00:38
they're hitting your eardrums,
9
26213
1785
en dan ontvangen je hersenen
de trillingen van je trommelvliezen
de trillingen van je trommelvliezen
00:40
and then your brain takes
those vibrations from your eardrums
those vibrations from your eardrums
10
28022
4580
en zetten die om in gedachtes.
00:44
and transforms them into thoughts.
11
32626
2753
Hoop ik.
00:48
I hope.
12
36031
1151
(Gelach)
00:49
(Laughter)
13
37206
1003
Ik hoop dat dat gebeurt.
00:50
I hope that's happening.
14
38233
1157
00:51
So because of this ability,
we humans are able to transmit our ideas
we humans are able to transmit our ideas
15
39414
4576
Omdat mensen dat kunnen,
kunnen ze ideeën overbrengen
over grote afstand en lange tijd.
over grote afstand en lange tijd.
00:56
across vast reaches of space and time.
16
44014
2692
We kunnen onderling kennis overbrengen.
00:58
We're able to transmit
knowledge across minds.
knowledge across minds.
17
46730
4536
Ik kan zomaar een heel gek idee
in je gedachte oproepen.
in je gedachte oproepen.
01:03
I can put a bizarre new idea
in your mind right now.
in your mind right now.
18
51290
3161
Ik kan zeggen:
01:06
I could say,
19
54475
1155
"Stel je een kwal voor
die danst in een bibliotheek
die danst in een bibliotheek
01:08
"Imagine a jellyfish waltzing in a library
20
56367
3208
en denkt aan kwantummechanica."
01:11
while thinking about quantum mechanics."
21
59599
2176
(Gelach)
01:13
(Laughter)
22
61799
1398
Als tot nu toe alles
in je leven goed is gegaan,
in je leven goed is gegaan,
01:15
Now, if everything has gone
relatively well in your life so far,
relatively well in your life so far,
23
63221
3028
heb je die gedachte nog niet eerder gehad.
01:18
you probably haven't had
that thought before.
that thought before.
24
66273
2112
(Gelach)
01:20
(Laughter)
25
68409
1002
Toch heb ik je eraan laten denken,
01:21
But now I've just made you think it,
26
69435
1732
via taal.
01:23
through language.
27
71191
1155
Er bestaan natuurlijk meerdere talen.
01:24
Now of course, there isn't just
one language in the world,
one language in the world,
28
72654
2724
Er worden ongeveer 7.000 talen
gesproken in de wereld.
gesproken in de wereld.
01:27
there are about 7,000 languages
spoken around the world.
spoken around the world.
29
75402
2645
Al die talen verschillen van elkaar
op allerlei manieren.
op allerlei manieren.
01:30
And all the languages differ
from one another in all kinds of ways.
from one another in all kinds of ways.
30
78071
3160
Sommige talen hebben andere klanken,
01:33
Some languages have different sounds,
31
81255
3091
andere verschillen qua woordenschat,
01:36
they have different vocabularies,
32
84370
1719
01:38
and they also have different structures --
33
86113
2039
of hebben een andere structuur --
heel belangrijk, een andere structuur.
01:40
very importantly, different structures.
34
88176
1887
Dat roept de vraag op:
01:42
That begs the question:
35
90896
1192
vormt de taal die we spreken
onze manier van denken?
onze manier van denken?
01:44
Does the language we speak
shape the way we think?
shape the way we think?
36
92112
2612
Die vraag bestaat al lang.
01:46
Now, this is an ancient question.
37
94748
1572
01:48
People have been speculating
about this question forever.
about this question forever.
38
96344
3171
Er wordt al eeuwen over gespeculeerd.
Karel de Grote, de Roomse keizer, zei:
01:51
Charlemagne, Holy Roman emperor, said,
39
99539
2317
"Als je een tweede taal spreekt,
heb je een tweede ziel" --
heb je een tweede ziel" --
01:53
"To have a second language
is to have a second soul" --
is to have a second soul" --
40
101880
3036
een sterke bewering
dat taal werkelijkheid vormt.
dat taal werkelijkheid vormt.
01:56
strong statement
that language crafts reality.
that language crafts reality.
41
104940
2503
Aan de andere kant
liet Shakespeare zijn Juliet zeggen:
liet Shakespeare zijn Juliet zeggen:
01:59
But on the other hand,
Shakespeare has Juliet say,
Shakespeare has Juliet say,
42
107992
2990
"Wat zegt een naam?
02:03
"What's in a name?
43
111006
1151
Een roos met een andere naam
ruikt net zo lekker."
ruikt net zo lekker."
02:04
A rose by any other name
would smell as sweet."
would smell as sweet."
44
112181
2334
02:07
Well, that suggests that maybe
language doesn't craft reality.
language doesn't craft reality.
45
115504
3053
Dat geeft aan dat taal misschien
toch niet de werkelijkheid maakt.
toch niet de werkelijkheid maakt.
02:10
These arguments have gone
back and forth for thousands of years.
back and forth for thousands of years.
46
118926
4006
Deze argumenten gaan
al duizenden jaren over en weer,
al duizenden jaren over en weer,
maar tot voor kort was er geen data
02:15
But until recently,
there hasn't been any data
there hasn't been any data
47
123400
2731
die ons kon helpen kiezen.
02:18
to help us decide either way.
48
126155
1556
Onlangs zijn we in mijn en andere labs
02:20
Recently, in my lab
and other labs around the world,
and other labs around the world,
49
128230
2452
gestart met onderzoek,
02:22
we've started doing research,
50
130706
1392
en nu hebben we wetenschappelijke gegevens
om op deze vraag in te gaan.
om op deze vraag in te gaan.
02:24
and now we have actual scientific data
to weigh in on this question.
to weigh in on this question.
51
132122
4437
02:28
So let me tell you about
some of my favorite examples.
some of my favorite examples.
52
136918
2541
Ik zal je mijn favoriete
voorbeelden vertellen.
voorbeelden vertellen.
02:31
I'll start with an example
from an Aboriginal community in Australia
from an Aboriginal community in Australia
53
139846
3414
Ik begin met de Aboriginals in Australië
waarmee ik mocht werken.
02:35
that I had the chance to work with.
54
143284
1728
Dit is het Kuuk Thaayorre-volk.
02:37
These are the Kuuk Thaayorre people.
55
145036
1743
Ze wonen in Pormpuraaw
in het uiterste westen van Kaap York.
in het uiterste westen van Kaap York.
02:38
They live in Pormpuraaw
at the very west edge of Cape York.
at the very west edge of Cape York.
56
146803
3794
Het mooie van Kuuk Thaayore is
02:43
What's cool about Kuuk Thaayorre is,
57
151351
2236
dat ze in hun taal
geen 'links' en 'rechts' gebruiken,
geen 'links' en 'rechts' gebruiken,
02:45
in Kuuk Thaayorre, they don't use
words like "left" and "right,"
words like "left" and "right,"
58
153611
3058
in plaats daarvan is alles
in de hoofdrichtingen:
in de hoofdrichtingen:
02:48
and instead, everything
is in cardinal directions:
is in cardinal directions:
59
156693
2684
noord, zuid, oost en west.
02:51
north, south, east and west.
60
159401
1424
02:53
And when I say everything,
I really mean everything.
I really mean everything.
61
161425
2535
En als ik zeg alles, bedoel ik ook alles.
Je zegt zoiets als:
02:55
You would say something like,
62
163984
1551
"Er loopt een mier
op je zuidwestelijke been."
op je zuidwestelijke been."
02:57
"Oh, there's an ant
on your southwest leg."
on your southwest leg."
63
165559
2512
Of: "Zet je beker iets
naar het noord-noordoosten."
naar het noord-noordoosten."
03:01
Or, "Move your cup
to the north-northeast a little bit."
to the north-northeast a little bit."
64
169178
2656
Bij "hallo" in het Kuuk Thaayorre, zeg je:
03:04
In fact, the way that you say "hello"
in Kuuk Thaayorre is you say,
in Kuuk Thaayorre is you say,
65
172404
3480
"Waar ga je heen?"
03:07
"Which way are you going?"
66
175908
1266
Het antwoord is dan:
03:09
And the answer should be,
67
177198
1332
"Noord-noordoost verderop.
03:11
"North-northeast in the far distance.
68
179014
1772
En jij?"
03:12
How about you?"
69
180810
1321
Stel je voor dat je
je dagelijkse ronde loopt,
je dagelijkse ronde loopt,
03:14
So imagine as you're walking
around your day,
around your day,
70
182155
3132
en je moet iedereen die je groet
03:17
every person you greet,
71
185311
1549
melden in welke richting je gaat.
03:18
you have to report your heading direction.
72
186884
2071
(Gelach)
03:20
(Laughter)
73
188979
1179
Dan zou je snel
richtingsgevoel krijgen, toch?
richtingsgevoel krijgen, toch?
03:22
But that would actually get you
oriented pretty fast, right?
oriented pretty fast, right?
74
190182
3331
Omdat je niet weg zou komen met "Hallo",
03:25
Because you literally
couldn't get past "hello,"
couldn't get past "hello,"
75
193537
2960
als je niet wist welke kant je op ging.
03:28
if you didn't know
which way you were going.
which way you were going.
76
196521
2075
03:31
In fact, people who speak languages
like this stay oriented really well.
like this stay oriented really well.
77
199969
3492
Mensen die zulke talen spreken,
houden goed richtingsgevoel.
houden goed richtingsgevoel.
Beter dan je zou denken.
03:35
They stay oriented better
than we used to think humans could.
than we used to think humans could.
78
203485
2925
We dachten dat mensen
daar slechter in waren dan dieren,
daar slechter in waren dan dieren,
03:38
We used to think that humans
were worse than other creatures
were worse than other creatures
79
206840
2852
vanwege biologische redenen:
03:41
because of some biological excuse:
80
209716
1716
"O, we hebben geen magneet
in onze snavel of in ons pantser."
in onze snavel of in ons pantser."
03:43
"Oh, we don't have magnets
in our beaks or in our scales."
in our beaks or in our scales."
81
211456
3325
Nee, als je taal en je cultuur
zorgen dat je het traint,
zorgen dat je het traint,
03:46
No; if your language and your culture
trains you to do it,
trains you to do it,
82
214805
2942
dan kan je dat.
03:49
actually, you can do it.
83
217771
1249
Er bestaan mensen
die een erg goede oriëntatie hebben.
die een erg goede oriëntatie hebben.
03:51
There are humans around the world
who stay oriented really well.
who stay oriented really well.
84
219044
3040
Om het erover eens te worden
hoe anders dit is dan hoe wij het doen,
hoe anders dit is dan hoe wij het doen,
03:54
And just to get us in agreement
85
222108
2128
03:56
about how different this is
from the way we do it,
from the way we do it,
86
224260
2595
03:58
I want you all to close
your eyes for a second
your eyes for a second
87
226879
2764
wil ik dat je je ogen even dicht doet
en het zuidoosten aanwijst.
04:02
and point southeast.
88
230887
1353
(Gelach)
04:04
(Laughter)
89
232264
1710
Houd je ogen dicht. Wijs maar.
04:05
Keep your eyes closed. Point.
90
233998
1578
04:10
OK, so you can open your eyes.
91
238095
2017
Oké, doe je ogen maar open.
Ik zie dat je daarheen wijst,
daar, daar, daar, daar ...
daar, daar, daar, daar ...
04:12
I see you guys pointing there,
there, there, there, there ...
there, there, there, there ...
92
240136
3779
Ik weet ook niet waar het is --
04:16
I don't know which way it is myself --
93
244529
1878
(Gelach)
04:18
(Laughter)
94
246431
1664
Ik heb niet veel aan jullie.
04:20
You have not been a lot of help.
95
248119
1658
(Gelach)
04:21
(Laughter)
96
249801
1317
We houden het erop
dat de zaal niet heel precies is.
dat de zaal niet heel precies is.
04:23
So let's just say the accuracy
in this room was not very high.
in this room was not very high.
97
251142
2920
Er is een groot verschil in
cognitieve vaardigheden tussen talen.
cognitieve vaardigheden tussen talen.
04:26
This is a big difference in cognitive
ability across languages, right?
ability across languages, right?
98
254086
3360
Waar één groep --
respectabel zoals jullie --
respectabel zoals jullie --
04:29
Where one group -- very
distinguished group like you guys --
distinguished group like you guys --
99
257470
3395
de richting niet weet,
04:32
doesn't know which way is which,
100
260889
1563
terwijl in een andere groep
04:34
but in another group,
101
262476
1336
een kind van vijf dat al weet.
04:35
I could ask a five-year-old
and they would know.
and they would know.
102
263836
2290
(Gelach)
04:38
(Laughter)
103
266150
1084
Er zijn ook grote verschillen
in het omgaan met tijd.
in het omgaan met tijd.
04:39
There are also really big differences
in how people think about time.
in how people think about time.
104
267258
3420
Hier zijn foto's van mijn grootvader
op verschillende leeftijden.
op verschillende leeftijden.
04:42
So here I have pictures
of my grandfather at different ages.
of my grandfather at different ages.
105
270702
4017
Als ik vraag aan Engelstaligen
om ze op tijd te sorteren,
om ze op tijd te sorteren,
04:46
And if I ask an English speaker
to organize time,
to organize time,
106
274743
3227
dan legt men ze zo,
04:49
they might lay it out this way,
107
277994
1485
van links naar rechts.
04:51
from left to right.
108
279503
1151
Dat komt van de schrijfrichting.
04:52
This has to do with writing direction.
109
280678
1831
Als je Hebreeuws of Arabisch zou zijn,
04:54
If you were a speaker of Hebrew or Arabic,
110
282533
2026
zou je ze andersom leggen,
04:56
you might do it going
in the opposite direction,
in the opposite direction,
111
284583
2290
van rechts naar links.
04:58
from right to left.
112
286897
1150
Hoe zouden de Kuuk Thaayorre,
05:01
But how would the Kuuk Thaayorre,
113
289578
1585
die Aboriginals van zonet, dat doen?
05:03
this Aboriginal group I just
told you about, do it?
told you about, do it?
114
291187
2394
Ze gebruiken geen 'links' en 'rechts'.
05:05
They don't use words
like "left" and "right."
like "left" and "right."
115
293605
2118
Ik geef je een hint.
05:07
Let me give you hint.
116
295747
1492
Als ze naar het zuiden keken,
05:09
When we sat people facing south,
117
297263
2551
legden ze tijd van links naar rechts.
05:11
they organized time from left to right.
118
299838
1858
Als ze naar het noorden keken,
05:14
When we sat them facing north,
119
302391
2183
legden ze tijd van rechts naar links.
05:16
they organized time from right to left.
120
304598
1975
Als ze naar het oosten keken,
05:19
When we sat them facing east,
121
307026
2055
zou tijd naar je toe komen.
05:21
time came towards the body.
122
309105
1740
Hoe leg je ze dan?
05:23
What's the pattern?
123
311608
1311
Van oost naar west, toch?
05:26
East to west, right?
124
314056
1699
Voor hen zit tijd niet vast in je lichaam,
05:27
So for them, time doesn't actually
get locked on the body at all,
get locked on the body at all,
125
315779
3502
het zit vast aan het landschap.
05:31
it gets locked on the landscape.
126
319305
1540
Als ik deze kant op kijk,
05:32
So for me, if I'm facing this way,
127
320869
1718
gaat tijd deze kant op,
05:34
then time goes this way,
128
322611
1157
en als ik deze kant op kijk,
gaat tijd deze kant op.
gaat tijd deze kant op.
05:35
and if I'm facing this way,
then time goes this way.
then time goes this way.
129
323792
2473
Ik kijk deze kant op, de tijd gaat zo --
05:38
I'm facing this way, time goes this way --
130
326289
2000
erg egocentrisch om de tijd
om mij heen te laten jagen,
om mij heen te laten jagen,
05:40
very egocentric of me to have
the direction of time chase me around
the direction of time chase me around
131
328313
3967
elke keer als ik me omdraai.
05:44
every time I turn my body.
132
332304
1640
Voor de Kuuk Thaayorre
zit tijd aan het landschap.
zit tijd aan het landschap.
05:46
For the Kuuk Thaayorre,
time is locked on the landscape.
time is locked on the landscape.
133
334598
2647
Het is een volkomen andere manier
om met tijd om te gaan.
om met tijd om te gaan.
05:49
It's a dramatically different way
of thinking about time.
of thinking about time.
134
337269
2819
Hier is nog een heel slimme truc.
05:52
Here's another really smart human trick.
135
340112
1911
Stel dat ik vraag
hoeveel pinguïns dit zijn.
hoeveel pinguïns dit zijn.
05:54
Suppose I ask you
how many penguins are there.
how many penguins are there.
136
342047
2213
Ik wed dat je weet hoe je dat oplost.
05:56
Well, I bet I know how you'd solve
that problem if you solved it.
that problem if you solved it.
137
344958
3154
Je zegt: "1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8."
06:00
You went, "One, two, three,
four, five, six, seven, eight."
four, five, six, seven, eight."
138
348136
2827
Je telt ze.
06:02
You counted them.
139
350987
1164
Je gaf elk een nummer,
06:04
You named each one with a number,
140
352175
1609
en het laatste getal
was het aantal pinguïns.
was het aantal pinguïns.
06:05
and the last number you said
was the number of penguins.
was the number of penguins.
141
353808
2636
Dat trucje wordt je als kind geleerd.
06:08
This is a little trick
that you're taught to use as kids.
that you're taught to use as kids.
142
356468
2862
Je leert de cijfers
en hoe je die moet gebruiken.
en hoe je die moet gebruiken.
06:11
You learn the number list
and you learn how to apply it.
and you learn how to apply it.
143
359354
3051
Een taalkundig trucje.
06:14
A little linguistic trick.
144
362787
1446
Sommige talen doen dat niet,
06:16
Well, some languages don't do this,
145
364804
1677
omdat ze geen exacte woorden
voor cijfers hebben.
voor cijfers hebben.
06:18
because some languages
don't have exact number words.
don't have exact number words.
146
366505
3149
Er zijn talen die
geen woord hebben als 'zeven',
geen woord hebben als 'zeven',
06:22
They're languages that don't have
a word like "seven"
a word like "seven"
147
370039
2897
06:24
or a word like "eight."
148
372960
1401
of het woord 'acht'.
In feite tellen mensen
die zulke talen spreken niet,
die zulke talen spreken niet,
06:27
In fact, people who speak
these languages don't count,
these languages don't count,
149
375033
2658
en kunnen ze moeilijk
grote aantallen bijhouden.
grote aantallen bijhouden.
06:29
and they have trouble
keeping track of exact quantities.
keeping track of exact quantities.
150
377715
2997
Als ik je bijvoorbeeld zou vragen
om dit aantal pinguïns
om dit aantal pinguïns
06:32
So, for example, if I ask you
to match this number of penguins
to match this number of penguins
151
380736
3929
gelijk te maken aan het aantal eenden,
06:36
to the same number of ducks,
152
384689
2264
kan je dat doen door te tellen.
06:38
you would be able to do that by counting.
153
386977
2144
Maar mensen die deze taaltruc
niet hebben, kunnen dat niet.
niet hebben, kunnen dat niet.
06:41
But folks who don't have
that linguistic trait can't do that.
that linguistic trait can't do that.
154
389145
3855
Talen verschillen ook in
hoe ze het kleurenspectrum verdelen --
hoe ze het kleurenspectrum verdelen --
06:47
Languages also differ in how
they divide up the color spectrum --
they divide up the color spectrum --
155
395653
3154
de zichtbare wereld.
06:50
the visual world.
156
398831
1150
Sommige talen hebben
veel woorden voor kleur,
veel woorden voor kleur,
06:52
Some languages have
lots of words for colors,
lots of words for colors,
157
400348
2152
andere kennen alleen 'licht' en 'donker'.
06:54
some have only a couple words,
"light" and "dark."
"light" and "dark."
158
402524
2364
Talen verschillen ook
qua grens tussen kleuren.
qua grens tussen kleuren.
06:56
And languages differ in where they put
boundaries between colors.
boundaries between colors.
159
404912
3623
Engels kent bijvoorbeeld
een woord voor blauw,
een woord voor blauw,
07:00
So, for example, in English,
there's a world for blue
there's a world for blue
160
408559
3215
dat alle kleuren dekt die je hier ziet,
07:03
that covers all of the colors
that you can see on the screen,
that you can see on the screen,
161
411798
3135
maar Russisch heeft niet een enkel woord.
07:06
but in Russian, there isn't a single word.
162
414957
2006
In plaats daarvan maken Russen onderscheid
07:08
Instead, Russian speakers
have to differentiate
have to differentiate
163
416987
2206
tussen lichtblauw, 'goluboy',
07:11
between light blue, "goluboy,"
164
419217
1471
en donkerblauw, 'siniy'.
07:12
and dark blue, "siniy."
165
420712
1576
Russen hebben dus levenslange ervaring
07:15
So Russians have this lifetime
of experience of, in language,
of experience of, in language,
166
423138
3983
om in hun taal deze twee kleuren
te onderscheiden.
te onderscheiden.
07:19
distinguishing these two colors.
167
427145
1869
Als we mensen testen
in het onderscheiden van deze kleuren,
in het onderscheiden van deze kleuren,
07:21
When we test people's ability
to perceptually discriminate these colors,
to perceptually discriminate these colors,
168
429038
3963
zien we dat Russen sneller zijn
07:25
what we find is that
Russian speakers are faster
Russian speakers are faster
169
433025
2521
over deze taalkundige grens.
07:27
across this linguistic boundary.
170
435570
1558
Ze kunnen sneller het verschil noemen
07:29
They're faster to be able
to tell the difference
to tell the difference
171
437152
2282
tussen licht- en donkerblauw.
07:31
between a light and dark blue.
172
439458
1458
Als je kijkt naar de hersenen van de mens
die naar kleuren kijkt --
die naar kleuren kijkt --
07:33
And when you look at people's brains
as they're looking at colors --
as they're looking at colors --
173
441299
3264
als de kleuren langzaam
van licht- naar donkerblauw overgaan --
van licht- naar donkerblauw overgaan --
07:36
say you have colors shifting slowly
from light to dark blue --
from light to dark blue --
174
444587
3335
geeft het brein van hen die verschillende
woorden voor licht- en donkerblauw hebben,
woorden voor licht- en donkerblauw hebben,
07:40
the brains of people who use
different words for light and dark blue
different words for light and dark blue
175
448798
4452
een verbluffende reactie
als de kleuren van licht naar donker gaan,
als de kleuren van licht naar donker gaan,
07:45
will give a surprised reaction
as the colors shift from light to dark,
as the colors shift from light to dark,
176
453274
3510
iets als: "O, iets valt
in een andere categorie,"
in een andere categorie,"
07:48
as if, "Ooh, something
has categorically changed,"
has categorically changed,"
177
456808
3182
terwijl het brein van
bijvoorbeeld Engelsen,
bijvoorbeeld Engelsen,
07:52
whereas the brains
of English speakers, for example,
of English speakers, for example,
178
460014
2446
die dat onderscheid niet maken,
07:54
that don't make
this categorical distinction,
this categorical distinction,
179
462484
2140
die overgang niet laten zien,
07:56
don't give that surprise,
180
464648
1196
omdat de categorie niet is veranderd.
07:57
because nothing is categorically changing.
181
465868
2083
Talen hebben allerlei
structurele spitsvondigheden.
structurele spitsvondigheden.
08:02
Languages have all kinds
of structural quirks.
of structural quirks.
182
470054
2504
Dit vind ik een van de leukste.
08:04
This is one of my favorites.
183
472582
1337
Veel talen gebruiken woordgeslacht;
08:05
Lots of languages have grammatical gender;
184
473943
2432
08:08
every noun gets assigned a gender,
often masculine or feminine.
often masculine or feminine.
185
476399
4630
elk zelfstandig naamwoord heeft een
geslacht, vaak mannelijk of vrouwelijk.
geslacht, vaak mannelijk of vrouwelijk.
Die geslachten verschillen per taal.
08:13
And these genders differ across languages.
186
481053
2057
Zo is de zon in het Duits vrouwelijk,
maar in het Spaans mannelijk.
maar in het Spaans mannelijk.
08:15
So, for example, the sun is feminine
in German but masculine in Spanish,
in German but masculine in Spanish,
187
483134
4541
De maan net omgekeerd.
08:19
and the moon, the reverse.
188
487699
1348
Zou dit gevolgen hebben
voor hoe mensen denken?
voor hoe mensen denken?
08:21
Could this actually have any
consequence for how people think?
consequence for how people think?
189
489634
3462
Denken Duitsers bij de zon
aan iets vrouwelijks,
aan iets vrouwelijks,
08:25
Do German speakers think of the sun
as somehow more female-like,
as somehow more female-like,
190
493120
3994
en bij de maan aan iets mannelijks?
08:29
and the moon somehow more male-like?
191
497138
1906
Dat blijkt inderdaad het geval.
08:31
Actually, it turns out that's the case.
192
499767
1906
Als je Duits- en Spaanstaligen vraagt
een brug te beschrijven,
een brug te beschrijven,
08:33
So if you ask German and Spanish speakers
to, say, describe a bridge,
to, say, describe a bridge,
193
501697
5423
zoals deze hier --
08:39
like the one here --
194
507144
1436
'brug' is grammaticaal toevallig
vrouwelijk in het Duits,
vrouwelijk in het Duits,
08:40
"bridge" happens to be grammatically
feminine in German,
feminine in German,
195
508604
3349
en mannelijk in het Spaans --
08:43
grammatically masculine in Spanish --
196
511977
2156
Duitsers vinden bruggen
eerder 'mooi' en 'elegant'
eerder 'mooi' en 'elegant'
08:46
German speakers are more likely
to say bridges are "beautiful," "elegant"
to say bridges are "beautiful," "elegant"
197
514157
4318
en stereotiepe vrouwelijke woorden.
08:50
and stereotypically feminine words.
198
518499
2127
Spaanstaligen zullen eerder zeggen:
08:52
Whereas Spanish speakers
will be more likely to say
will be more likely to say
199
520650
2509
"sterk" of "lang".
08:55
they're "strong" or "long,"
200
523183
1546
Die woorden zijn mannelijk.
08:56
these masculine words.
201
524753
1386
09:00
(Laughter)
202
528849
1680
(Gelach)
09:03
Languages also differ in how
they describe events, right?
they describe events, right?
203
531396
4122
Talen verschillen ook in
hoe ze gebeurtenissen beschrijven.
hoe ze gebeurtenissen beschrijven.
Neem een gebeurtenis als een ongeluk.
09:08
You take an event like this, an accident.
204
536060
2346
09:10
In English, it's fine to say,
"He broke the vase."
"He broke the vase."
205
538430
2788
In het Engels kan je goed zeggen:
"Hij brak de vaas."
"Hij brak de vaas."
In een taal als het Spaans
09:13
In a language like Spanish,
206
541869
2544
09:16
you might be more likely
to say, "The vase broke,"
to say, "The vase broke,"
207
544437
2847
zou je eerder zeggen: "De vaas brak."
Of: "De vaas brak zichzelf."
09:19
or, "The vase broke itself."
208
547308
1561
Als het een ongeluk is,
zeg je niet dat iemand het deed.
zeg je niet dat iemand het deed.
09:21
If it's an accident, you wouldn't say
that someone did it.
that someone did it.
209
549332
3222
Heel gek, maar in het Engels
kan je zelfs zeggen:
kan je zelfs zeggen:
09:24
In English, quite weirdly,
we can even say things like,
we can even say things like,
210
552578
3406
"Ik heb mijn arm gebroken."
09:28
"I broke my arm."
211
556008
1247
In veel talen
09:29
Now, in lots of languages,
212
557953
1834
kan je die constructie niet gebruiken,
tenzij je gek bent,
tenzij je gek bent,
09:31
you couldn't use that construction
unless you are a lunatic
unless you are a lunatic
213
559811
3171
en je met opzet je arm wou breken --
09:35
and you went out
looking to break your arm --
looking to break your arm --
214
563006
2129
en het gelukt is.
09:37
(Laughter)
215
565159
1002
09:38
and you succeeded.
216
566185
1151
Als het een ongeluk was,
zou je een andere constructie gebruiken.
zou je een andere constructie gebruiken.
09:39
If it was an accident,
you would use a different construction.
you would use a different construction.
217
567360
3264
Dat heeft gevolgen.
09:42
Now, this has consequences.
218
570648
1805
Mensen die verschillende talen spreken,
letten dus op verschillende dingen,
letten dus op verschillende dingen,
09:44
So, people who speak different languages
will pay attention to different things,
will pay attention to different things,
219
572477
4188
afhankelijk van wat hun taal vereist.
09:48
depending on what their language
usually requires them to do.
usually requires them to do.
220
576689
3406
Als we hetzelfde ongeluk laten zien
aan Engelsen en Spanjaarden,
aan Engelsen en Spanjaarden,
09:52
So we show the same accident
to English speakers and Spanish speakers,
to English speakers and Spanish speakers,
221
580119
4172
onthouden Engelsen wie het gedaan heeft,
09:56
English speakers will remember who did it,
222
584315
3285
10:00
because English requires you
to say, "He did it; he broke the vase."
to say, "He did it; he broke the vase."
223
588525
3414
omdat het Engels vereist dat je zegt:
"Hij deed het, hij brak de vaas."
"Hij deed het, hij brak de vaas."
De Spanjaarden zijn minder geneigd
te onthouden wie het deed
te onthouden wie het deed
10:03
Whereas Spanish speakers might be
less likely to remember who did it
less likely to remember who did it
224
591963
3203
als het een ongeluk was,
10:07
if it's an accident,
225
595190
1151
maar zij onthouden beter
dat het een ongeluk was.
dat het een ongeluk was.
10:08
but they're more likely to remember
that it was an accident.
that it was an accident.
226
596365
2829
Ze zullen eerder de strekking onthouden.
10:11
They're more likely
to remember the intention.
to remember the intention.
227
599218
2436
Twee mensen zien dus dezelfde gebeurtenis,
10:13
So, two people watch the same event,
228
601678
3083
zijn getuige van dezelfde misdaad,
10:16
witness the same crime,
229
604785
2081
maar onthouden verschillende dingen
van die gebeurtenis.
van die gebeurtenis.
10:18
but end up remembering
different things about that event.
different things about that event.
230
606890
3046
Dit heeft consequenties
voor ooggetuigenverslagen.
voor ooggetuigenverslagen.
10:22
This has implications, of course,
for eyewitness testimony.
for eyewitness testimony.
231
610564
3259
En ook voor schuld en straffen.
10:26
It also has implications
for blame and punishment.
for blame and punishment.
232
614590
2362
Als je dus Engelssprekenden neemt,
10:28
So if you take English speakers
233
616976
1807
en ik laat iemand zien
die een vaas breekt,
die een vaas breekt,
10:30
and I just show you
someone breaking a vase,
someone breaking a vase,
234
618807
2164
en ik zeg: "Hij brak de vaas",
in tegenstelling tot "De vaas brak" --
in tegenstelling tot "De vaas brak" --
10:32
and I say, "He broke the vase,"
as opposed to "The vase broke,"
as opposed to "The vase broke,"
235
620995
3855
zelfs al zie je het zelf,
10:37
even though you can witness it yourself,
236
625504
1913
10:39
you can watch the video,
237
627441
1268
en al zie je de video,
en kun je de aanslag op die vaas zien --
10:40
you can watch the crime against the vase,
238
628733
2162
straf je iemand meer,
10:44
you will punish someone more,
239
632157
1767
geef je iemand de schuld
als je zegt: "Hij brak de vaas,"
als je zegt: "Hij brak de vaas,"
10:45
you will blame someone more
if I just said, "He broke it,"
if I just said, "He broke it,"
240
633948
2853
in plaats van "De vaas is gebroken."
10:48
as opposed to, "It broke."
241
636825
1493
10:50
The language guides
our reasoning about events.
our reasoning about events.
242
638931
3323
De taal stuurt onze beredenering
bij gebeurtenissen.
bij gebeurtenissen.
Ik heb je een paar voorbeelden gegeven
10:55
Now, I've given you a few examples
243
643996
2886
van het vormen van ons denken door taal,
10:58
of how language can profoundly
shape the way we think,
shape the way we think,
244
646906
3727
en taal doet dat op allerlei manieren.
11:02
and it does so in a variety of ways.
245
650657
2175
Taal kan dus grote gevolgen hebben,
11:04
So language can have big effects,
246
652856
1931
zoals we zagen met ruimte en tijd,
11:06
like we saw with space and time,
247
654811
1742
waarbij men ruimte en tijd
11:08
where people can lay out space and time
248
656577
1906
op heel verschillende
manieren kan uitleggen.
manieren kan uitleggen.
11:10
in completely different
coordinate frames from each other.
coordinate frames from each other.
249
658507
3241
Taal kan ook heel
vergaande gevolgen hebben --
vergaande gevolgen hebben --
11:14
Language can also have
really deep effects --
really deep effects --
250
662781
2234
wat we zagen in het geval van het tellen.
11:17
that's what we saw
with the case of number.
with the case of number.
251
665039
2184
11:19
Having count words in your language,
252
667572
2043
Het hebben van telwoorden in je taal,
getalwoorden hebben,
11:21
having number words,
253
669639
1220
opent de wereld van de wiskunde.
11:22
opens up the whole world of mathematics.
254
670883
2561
Als je niet kan tellen,
heb je geen wiskunde,
heb je geen wiskunde,
11:25
Of course, if you don't count,
you can't do algebra,
you can't do algebra,
255
673468
2503
dan kan je dingen niet doen
11:27
you can't do any of the things
256
675995
1564
die nodig zijn om
een zaal als deze te bouwen,
een zaal als deze te bouwen,
11:29
that would be required
to build a room like this
to build a room like this
257
677583
2743
of deze uitzending te maken.
11:32
or make this broadcast, right?
258
680350
2004
Dat trucje met cijferwoorden is een opstap
11:34
This little trick of number words
gives you a stepping stone
gives you a stepping stone
259
682836
2863
naar een nieuwe denkwereld.
11:37
into a whole cognitive realm.
260
685723
1481
Taal kan ook heel vroege gevolgen hebben,
11:40
Language can also have
really early effects,
really early effects,
261
688420
2295
wat we zagen in het geval van kleuren.
11:42
what we saw in the case of color.
262
690739
2870
Dat zijn eenvoudige,
perceptuele beslissingen.
perceptuele beslissingen.
11:46
These are really simple,
basic, perceptual decisions.
basic, perceptual decisions.
263
694205
2494
We nemen er duizenden, continu,
11:48
We make thousands of them all the time,
264
696723
2360
en daar komt taal om de hoek kijken
11:51
and yet, language is getting in there
265
699107
1817
en gebruiken die bij kleine
zintuiglijke beslissingen.
zintuiglijke beslissingen.
11:52
and fussing even with these tiny little
perceptual decisions that we make.
perceptual decisions that we make.
266
700948
4331
Taal kan ook een breed effect hebben.
11:58
Language can have really broad effects.
267
706787
1859
Het voorbeeld van grammaticaal
geslacht kan wat vreemd zijn,
geslacht kan wat vreemd zijn,
12:00
So the case of grammatical gender
may be a little silly,
may be a little silly,
268
708670
3228
maar tegelijk geldt geslacht wel
voor alle zelfstandige naamwoorden.
voor alle zelfstandige naamwoorden.
12:03
but at the same time,
grammatical gender applies to all nouns.
grammatical gender applies to all nouns.
269
711922
3833
Dat betekent dat taal
ons denken kan vormen
ons denken kan vormen
12:08
That means language can shape
how you're thinking
how you're thinking
270
716061
2289
12:10
about anything that can be
named by a noun.
named by a noun.
271
718374
2887
over alles wat je een
zelfstandig naamwoord kan geven.
zelfstandig naamwoord kan geven.
Dat is heel wat.
12:14
That's a lot of stuff.
272
722185
1329
En tot slot gaf ik je een voorbeeld
van hoe taal dingen kan vormen
van hoe taal dingen kan vormen
12:16
And finally, I gave you an example
of how language can shape things
of how language can shape things
273
724449
3257
die voor onszelf gewicht hebben,
12:19
that have personal weight to us --
274
727730
1636
ideeën zoals schuld en straf
of ooggetuigengeheugen.
of ooggetuigengeheugen.
12:21
ideas like blame and punishment
or eyewitness memory.
or eyewitness memory.
275
729390
2576
Dat zijn belangrijke dingen in ons leven.
12:23
These are important things
in our daily lives.
in our daily lives.
276
731990
2164
Het mooie van
de taalkundige diversiteit is
de taalkundige diversiteit is
12:28
Now, the beauty of linguistic diversity
is that it reveals to us
is that it reveals to us
277
736153
5001
dat het onthult hoe ingenieus en flexibel
de menselijke geest is.
de menselijke geest is.
12:33
just how ingenious and how flexible
the human mind is.
the human mind is.
278
741178
3947
De menselijke geest bedacht niet
maar één cognitief universum,
maar één cognitief universum,
12:37
Human minds have invented
not one cognitive universe, but 7,000 --
not one cognitive universe, but 7,000 --
279
745775
4531
maar wel 7.000,
12:42
there are 7,000 languages
spoken around the world.
spoken around the world.
280
750330
2358
er worden 7.000 talen
op de wereld gesproken.
op de wereld gesproken.
En we kunnen er nog veel meer maken --
12:46
And we can create many more --
281
754010
1677
12:47
languages, of course, are living things,
282
755711
3083
talen zijn natuurlijk levende dingen,
12:50
things that we can hone
and change to suit our needs.
and change to suit our needs.
283
758818
3766
die we kunnen aanscherpen
en veranderen naar onze behoeftes.
en veranderen naar onze behoeftes.
Het is tragisch dat we veel
taalkundige verscheidenheid verliezen.
taalkundige verscheidenheid verliezen.
12:55
The tragic thing is that we're losing
so much of this linguistic diversity
so much of this linguistic diversity
284
763786
3483
12:59
all the time.
285
767293
1151
Wekelijks verdwijnt een taal,
13:00
We're losing about one language a week,
286
768468
1892
en sommige schattingen zeggen
13:02
and by some estimates,
287
770384
1466
13:03
half of the world's languages
will be gone in the next hundred years.
will be gone in the next hundred years.
288
771874
3267
dat de helft van de talen
de komende eeuw is verdwenen.
de komende eeuw is verdwenen.
No slechter nieuws is dat we op dit moment
13:07
And the even worse news is that right now,
289
775966
2822
bijna alles dat we weten
over het menselijk brein
over het menselijk brein
13:10
almost everything we know about
the human mind and human brain
the human mind and human brain
290
778812
3708
gebaseerd is op onderzoek
van Amerikaans-Engelse studenten
van Amerikaans-Engelse studenten
13:14
is based on studies of usually American
English-speaking undergraduates
English-speaking undergraduates
291
782544
5028
op universiteiten.
13:19
at universities.
292
787596
1324
Dat sluit bijna alle mensen uit, toch?
13:22
That excludes almost all humans. Right?
293
790742
3533
13:26
So what we know about the human mind
is actually incredibly narrow and biased,
is actually incredibly narrow and biased,
294
794299
4971
Wat we over de menselijke geest weten,
is ongelooflijk smal en bevooroordeeld,
is ongelooflijk smal en bevooroordeeld,
en onze wetenschap moet dat beter doen.
13:31
and our science has to do better.
295
799294
3236
Ik wil je een laatste gedachte meegeven.
13:37
I want to leave you
with this final thought.
with this final thought.
296
805987
2259
Ik heb verteld hoe sprekers
van verschillende talen anders denken,
van verschillende talen anders denken,
13:40
I've told you about how speakers
of different languages think differently,
of different languages think differently,
297
808270
3513
maar dat gaat er niet over
hoe men ergens anders denkt.
hoe men ergens anders denkt.
13:43
but of course, that's not about
how people elsewhere think.
how people elsewhere think.
298
811807
3284
Het gaat over hoe jij denkt.
13:47
It's about how you think.
299
815115
1419
Hoe de taal die je spreekt,
de manier vormt hoe jij denkt.
de manier vormt hoe jij denkt.
13:48
It's how the language that you speak
shapes the way that you think.
shapes the way that you think.
300
816558
3606
Daarmee heb je
de mogelijkheid om te vragen:
de mogelijkheid om te vragen:
13:53
And that gives you the opportunity to ask,
301
821070
2576
"Waarom denk ik zo?"
13:55
"Why do I think the way that I do?"
302
823670
2071
"Hoe kan ik anders denken?"
13:57
"How could I think differently?"
303
825765
1596
13:59
And also,
304
827908
1365
En ook:
14:01
"What thoughts do I wish to create?"
305
829297
1727
"Welke gedachten wil ik creëren?"
Dank je wel.
14:03
Thank you very much.
306
831842
1159
14:05
(Applause)
307
833025
2756
(Applaus)
ABOUT THE SPEAKER
Lera Boroditsky - Cognitive scientistLera Boroditsky is trying to figure out how humans get so smart.
Why you should listen
Lera Boroditsky is an associate professor of cognitive science at University of California San Diego and editor in chief of Frontiers in Cultural Psychology. She previously served on the faculty at MIT and at Stanford. Her research is on the relationships between mind, world and language (or how humans get so smart).
Boroditsky has been named one of 25 visionaries changing the world by the Utne Reader, and is also a Searle Scholar, a McDonnell scholar, recipient of an NSF Career award and an APA Distinguished Scientist lecturer. She once used the Indonesian exclusive "we" correctly before breakfast and was proud of herself about it all day.
Lera Boroditsky | Speaker | TED.com